Współczesność – ramy czasowe do 1989 r.

(1892–1956); działacz komunistyczny, prezydent PRL i agent NKWD; w 1912 r. wstąpił do PPS; był także członkiem Komunistycznej Partii Polski; w latach 20. przebywał w Moskwie, gdzie przeszedł szkolenia z zakresu agentury; w 1933 r. został skazany w Polsce na siedem lat więzienia, przez co uniknął stalinowskich czystek w strukturach KPP; po wybuchu II wojny światowej zrzekł się polskiego obywatelstwa na rzecz sowieckiego; w lipcu 1943 r. jako członek Grupy Inicjatywnej PPR trafił do Warszawy, gdzie uczestniczył w organizacji komunistycznych władz podległych Stalinowi; w latach 1947–1952 był prezydentem Polski; po zniesieniu tego urzędu nadal rządził Polską jako premier i I sekretarz KC PZPR; zmarł w Moskwie; jego rządy to: przejęcie władzy przez komunistów – sfałszowane referendum (1946 r.) i wybory (1947 r.); system jednopartyjny od 1948 r. – PZPR; stalinizm w Polsce (1948–1956) – prześladowanie przeciwników politycznych, walka z Kościołem katolickim, kult Stalina, ZSRS i komunizm jako wzorce, uchwalenie Konstytucji PRL (1952 r.); krwawo stłumione protesty z żądaniem poprawy warunków życia – poznański Czerwiec 1956 r.

założenie prezydenta USA Harry’ego Trumana o pomocy narodom zagrożonym komunizmem; ogłoszenie tej polityki 12.03.1947 r. uznaje się za początek zimnej wojny między USA a ZSRS

(1913–2001); urodził się w rodzinie górniczej w Zagłębiu Dąbrowskim; w 1923 r. wyemigrował do Francji, gdzie od 13. roku życia pracował jako górnik; w czasie okupacji niemieckiej dołączył do belgijskiego ruchu oporu; w 1948 r. wrócił do Polski, a w 1957 r. został I sekretarzem KW PZPR w Katowicach; umiejętną polityką zdobył dla Górnego Śląska przywileje, dzięki czemu zyskał miano dobrego gospodarza i wysoką pozycję w partii; w grudniu 1970 r. zastąpił Gomułkę na stanowisku I sekretarza KC PZPR; musiał ustąpić z funkcji po strajkach w sierpniu 1980 r. i powstaniu „Solidarności”, a w lipcu 1981 r. został usunięty z partii; w czasie stanu wojennego był internowany; nie powrócił do polityki; jego rządy to: wzrost dobrobytu, otwarcie na Zachód,  masowe budownictwo tanich mieszkań; elektryfikacja; złagodzenie cenzury, propaganda sukcesu – wykorzystywanie wydarzeń sportowych i kulturalnych w celach politycznych, zaciąganie zagranicznych kredytów i nieefektywne ich wykorzystywanie, brak wzrostu gospodarczego w takim stopniu, aby można było spłacić długi (niekonkurencyjność polskich technologii, brak zbytu)

Europejska Wspólnota Gospodarcza; powstała w 1957 r.; państwa członkowskie utworzyły wspólny rynek przemysłowy i rolny, ujednoliciły politykę gospodarczą, stopniowo znosiły cła; EWG stała się podstawą Unii Europejskiej

Europejska Wspólnota Węgla i Stali; powstała w 1951 r. z inicjatywy Francji; miała koordynować gospodarkę surowcami i przemysł ciężki

Komitet Obrony Robotników; utworzony w 1976 r. przez 14-osobową grupę intelektualistów i patriotów (m.in. pisarz Jerzy Andrzejewski, poeta Stanisław Barańczak, Jacek Kuroń); organizował pomoc materialną i prawną dla prześladowanych przez władze komunistyczne, zabiegał o amnestię dla przetrzymywanych w więzieniach i przywrócenie do pracy zwolnionych osób

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego; utworzone w 1949 r. porozumienie państw zachodnich z USA w ramach obrony przed atakiem komunistów

Organizacja Narodów Zjednoczonych; utworzona w 1945 r. na konferencji w San Francisco; miała zapewnić pokój i bezpieczeństwo na świecie, współpracę polityczną, gospodarczą, kulturalną między państwami członkowskimi, ochronę praw człowieka; ma siedzibę w Nowym Jorku; w jej ramach utworzono różne specjalistyczne agencje, np. UNICEF (Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci), WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), UNESCO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury); na czele ONZ stoi Sekretarz Generalny; najważniejszymi organami są Rada Bezpieczeństwa z pięcioma członkami stałymi (USA, ZSRS, Francja, Wielka Brytania, Chiny) – każdy z prawem weta – oraz zmieniającymi się co 2 lata członkami niestałymi; przedstawiciele państw członkowskich spotykają się na Zgromadzeniu Ogólnym, gdzie są podejmowane decyzje (każde państwo ma 1 głos)

omoc finansowa zaoferowana zachodniej Europie przez Stany Zjednoczone; celem była odbudowa obszarów zniszczonych w czasie działań wojennych, poprawa warunków życia, a tym samym ochrona przed rozprzestrzenianiem się komunizmu; program realizowany od 1948 r.; państwa bloku komunistycznego odmówiły w nim uczestnictwa; najbardziej z amerykańskich funduszy skorzystały Wielka Brytania i Francja, a także Włochy i Niemcy; współpraca między państwami była podstawą utworzenia Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (1948) i powołania Unii Zachodnioeuropejskiej (1954)

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej; organizacja utworzona w 1949 r., zrzeszająca państwa komunistycznej Europy; miała koordynować współpracę gospodarczą (m.in. wprowadzenie gospodarki planowej, rozwój przemysłu ciężkiego); istniała do 1991 r.

zawieszenie zasad, według których funkcjonuje państwo, z powodu zagrożenia wojną; termin ten w historii PRL-u jednoznacznie wiąże się z decyzją I sekretarza KC PZPR gen. Wojciecha Jaruzelskiego, który w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. ogłosił wprowadzenie stanu wojennego na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej; uzasadnieniem był brak szans na porozumienie z działaczami „Solidarności”, którzy zapowiadali dalsze strajki (oskarżano ich też o gromadzenie broni, dążenie do konfrontacji zbrojnej); stan wojenny przedstawiano jako działanie chroniące przed wkroczeniem Sowietów na terytorium Polski; władzę przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON), której przewodniczył gen. Jaruzelski; wprowadzenie stanu wojennego oznaczało m.in.: zawieszenie działalności związków zawodowych (NSZZ „Solidarność” od razu zawieszono, a rok później – rozwiązano); wieloletnie więzienie lub konfiskatę mienia za jakąkolwiek działalność opozycyjną; zakaz organizowania strajków; nadawanie tylko jednego programu telewizyjnego i radiowego oraz wydawanie dwóch gazet: „Trybuny Ludu” i „Żołnierza Wolności”; zorganizowanie na terenie całego kraju posterunków wojskowych; internowanie, czyli aresztowanie i umieszczenie w ośrodkach odosobnienia, liderów „Solidarności” i członków opozycji

publiczne manifestacje niezadowolenia niemal wszystkich grup społecznych z powodów politycznych (obietnice składane przez Gierka bez ich realizacji, szykanowanie działaczy, nachalna propaganda sukcesu władzy), społecznych (puste półki w sklepach, brak mieszkań), ekonomicznych (nieefektywna gospodarka centralna, dług zagraniczny); pierwsze strajki zaczęły się na Lubelszczyźnie (próbowano je stłumić doraźnymi podwyżkami); 14.08 rozpoczął się strajk gdańskich stoczniowców (bezpośrednią przyczyną było zwolnienie działaczki związków Anny Walentynowicz); 16.08 powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy na czele z Lechem Wałęsą (17.08 ogłoszono 21 postulatów spisanych na tablicach ze sklejki); strajkujący domagali się m.in.: zakończenia represji, przywrócenia zwolnionych do pracy, legalizacji związków zawodowych, wolności słowa i dostępu do mediów, przejrzystej gospodarki, dostosowania zarobków do podwyżek cen, pomocy dla młodych rodziców (żłobki, przedszkola, 3 lata płatnego urlopu macierzyńskiego), wolnych sobót; porozumienie sierpniowe podpisano 31.08.1980 r. – władze zgodziły się spełnić powyższe postulaty

pakt wojskowy utworzony w 1955 r. między państwami Europy Środkowo-Wschodniej a ZSRR; współpraca w zakresie obronności i polityki zagranicznej

(1905–1982); polityk; za działalność komunistyczną był więziony przez władze sanacyjne; w 1942 r. przybył do Warszawy, gdzie wstąpił do PPR, a rok później przejął kierownictwo; po wojnie wprowadzał komunizm w Polsce, jednak jako zwolennik „polskiej drogi do socjalizmu” został w 1948 r. usunięty z funkcji partyjnych i państwowych, a następnie aresztowany; z więzienia zwolniono go w 1954 r., a w 1956 r. został I sekretarzem PZPR; zapowiadał reformy i demokratyzację, ale szybko się z tego wycofał; w grudniu 1970 r. został uznany za współwinnego kryzysu i usunięty ze stanowiska; czas jego rządów to: mała stabilizacja – odwilż po śmierci Stalina (zwolnienie więźniów politycznych, rezygnacja z represji i terroru, koniec przymusowej kolektywizacji rolnictwa); walka z Kościołem, strajki studenckie i represje antysemickie – Marzec ’68, strajki na Wybrzeżu wywołane ogłoszeniem podwyżek cen żywności – Grudzień ’70

Europejska Wspólnota Energii Atomowej; organizacja utworzona w 1958 r.; jej zadaniami są m.in.: pokojowa współpraca w kwestii rozwoju technologii jądrowych, badania, ustalenie jednolitych standardów i norm bezpieczeństwa

Republika Federalna Niemiec ze stolicą w Bonn, utworzona w 1949 r. z trzech stref okupacyjnych: brytyjskiej, amerykańskiej i francuskiej

Niemiecka Republika Demokratyczna ze stolicą w Berlinie Wschodnim, utworzona w 1949 r. z radzieckiej strefy okupacyjnej

Polska Rzeczpospolita Ludowa – oficjalna nazwa Polski w latach 1952–1989, kiedy pozostawała pod rządami komunistów

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza – partia komunistyczna sprawująca władzę w PRL, dążąca do zmiany ustroju politycznego, gospodarki i instytucji społecznych na wzór rozwiązań wprowadzonych w ZSRR. Partia kontrolowała wszelkie przejawy życia społecznego, stosowała terror