Pozostało 94% treści
Zyskaj dostęp do setek lekcji przygotowanych przez ekspertów!
Wszystkie lekcje, fiszki, quizy, filmy i animacje są dostępne po zakupieniu subskrypcji.
W tej lekcji:
- podział literatury współczesnej,
- kto tworzył we współczesności,
- literatura współczesna – cechy.
Masz już dlaucznia.pl?
Zaloguj się
Miesięczny dostęp do wszystkich przedmiotów
- Dostęp do 9 przedmiotów
- Płatność co miesiąc
- Zrezygnuj kiedy chcesz!
Nie lubisz kupować kota w worku?
Sprawdź, jak wyglądają lekcje na Dla Ucznia
Dla Ucznia nauka zdalna liceum nauka zdalna portal
3:44
?
Co to znaczy?
powieść
utwór prozatorski, który zawiera kilka wątków, rozbudowaną fabułę, opisy; o zdarzeniach opowiada narrator
?
Co to znaczy?
felieton
tekst prasowy (publicystyczny) zamieszczany cyklicznie; dotyczy aktualnej tematyki społecznej, kulturalnej; autor przedstawia w nim w lekkiej formie swój punkt widzenia; sięga też po dygresje, satyrę i ironię
?
Co to znaczy?
opowiadanie
krótki utwór prozatorski, jednowątkowy, o mniej sztywnej budowie niż nowela; są w nim obecne elementy opisowe, postacie drugoplanowe, refleksje
?
Co to znaczy?
reportaż
gatunek publicystyczny; relacja autora z wydarzeń, których był bezpośrednim uczestnikiem lub świadkiem; autor powinien dążyć do jak najlepszego przedstawienia faktów; choć reportaż unika fikcji literackiej, często jest skonstruowany na zasadzie epickiej fabuły (z dramatycznie utrzymaną akcją, charakterystyką bohaterów, opisami)
?
Co to znaczy?
Czesław Miłosz
(1911–2004); poeta, prozaik, eseista, tłumacz, dyplomata; urodził się w szlacheckiej rodzinie na terenach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego; studiował polonistykę i prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie; był członkiem apolitycznego Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich oraz grupy Żagary; debiutował w 1930 r. na łamach pisma uniwersyteckiego; pracował w Polskim Radiu Wilno; po wybuchu II wojny światowej udał się na południe kraju, a później do Rumunii; wrócił do Wilna po tym, jak Sowieci przekazali miasto Litwinom, i przyjął obywatelstwo litewskie; po wkroczeniu ZSRR na teren Litwy przeniósł się do okupowanej Warszawy – uczestniczył w podziemnym życiu literackim pod pseudonimem Jan Syruć, pomagał ukrywającym się Żydom; po upadku powstania warszawskiego opuścił Warszawę; w 1945 r. zamieszkał w Krakowie; po wojnie pracował w dyplomacji; w 1951 r. poprosił o azyl polityczny we Francji z obawy przed represjami rządu komunistycznego; nawiązał współpracę z paryską „Kulturą” i Instytutem Literackim, który opublikował większość jego dzieł; w 1960 r. przeprowadził się do USA, gdzie wykładał literaturę słowiańską na Uniwersytecie Kalifornijskim oraz Harvardzie; w kraju został uznany za zdrajcę i potępiony, zakazano publikacji jego dzieł, a nawet wymieniania nazwiska; w 1980 r. otrzymał Literacką Nagrodę Nobla za całokształt twórczości, wówczas stosunek władz komunistycznych do niego zaczął się zmieniać; w 1993 r. na stałe zamieszkał w Krakowie, gdzie pozostał do końca życia; został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce; wczesne wiersze poety są utrzymane w duchu katastrofizmu; twórczość powojenna to rozważania o kondycji ludzkiej, moralności; krytykował komunizm
?
Co to znaczy?
Jarosław Iwaszkiewicz
(1894–1980); poeta, pisarz, kompozytor; uczył się w liceum w Kijowie (pisał pierwsze wiersze, komponował); po maturze rozpoczął studia prawnicze, ale ich nie ukończył; studiował też w konserwatorium (szkoła muzyczna); dorabiał jako korepetytor – podróżował po dworach polskich i rosyjskich (doświadczenia wykorzystywał w późniejszej twórczości); w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. wstąpił do wojsk ochotniczych w Wielkopolsce; w latach 1923–1925 był sekretarzem marszałka Sejmu Macieja Rataja; od 1927 r. pracował w dyplomacji; od 1928 r. zamieszkał z żoną w posiadłości Stawisko w Podkowie Leśnej (obecnie siedziba muzeum Iwaszkiewicza); w czasie II wojny światowej działał w podziemnych strukturach państwa, ukrywał Żydów w swoim majątku (w 1988 r. otrzymał medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata); w latach 1947–1948 wydawał pismo „Nowiny Literackie”; okresowo był prezesem Związku Literatów Polskich; w latach 1952–1980 był bezpartyjnym posłem na sejm; został pochowany z pełnymi honorami; za swoją twórczość publicystyczną i literacką otrzymał wiele nagród (m.in. był czterokrotnie nominowany do Literackiej Nagrody Nobla); w jego twórczości są obecne motywy autobiograficzne (w tym dotyczące biseksualnej orientacji pisarza)
?
Co to znaczy?
Ernest Hemingway
[ernest hemingłej] (1899–1961); amerykański dziennikarz i pisarz; w 1918 r. jako ochotnik Czerwonego Krzyża udał się na front; we Włoszech został ranny; po powrocie do Stanów rozpoczął pracę dla kanadyjskiej gazety „Toronto Star” (jako jej korespondent na początku lat 20. przebywał w Paryżu); podczas II wojny światowej jako korespondent brał udział m.in. w wyzwoleniu Paryża, walkach w Ardenach; w latach 40. osiedlił się na Kubie; wiele podróżował (m.in. po Afryce); opuścił Kubę w 1960 r. – na krótko udał się do Hiszpanii, a następnie do Nowego Jorku; pod koniec życia martwił się o swoje pieniądze i bezpieczeństwo (był przekonany, że śledzi go FBI); pisarz popełnił samobójstwo strzałem z ulubionej strzelby 2 lipca 1961 r.; stworzył typ bohatera: człowieka odważnego, ale prymitywnego, poszukującego sensu życia i świadomego tragiczności swojego losu; do najważniejszych dzieł należą: Komu bije dzwon (1940), Stary człowiek i morze (1952), Ruchome święto (1964); był laureatem Nagrody Pulitzera i Nagrody Nobla
?
Co to znaczy?
Tadeusz Różewicz
(1921–2014); poeta, dramatopisarz, prozaik; urodził się w Radomsku; miał dwóch braci: Stanisława i Janusza, którego uważał za swego mentora; po wybuchu wojny podejmował różne prace, aby wesprzeć finansowo rodzinę, był m.in. gońcem i magazynierem; w latach 1943–1944, pod pseudonimem Satyr, walczył w leśnych oddziałach Armii Krajowej; zadebiutował w 1944 r. zbiorem wierszy i prozy Echa leśne, w którym dał świadectwo pokoleniowego doświadczenia; po wojnie zdał maturę, przeniósł się do Krakowa, gdzie rozpoczął studia w zakresie historii sztuki; kolejne dwa tomy poetyckie: Niepokój (1947) i Czerwona rękawiczka (1948) wywołały zarówno zachwyt, jak i krytykę (ze względu na ich ekspresjonistyczny i katastroficzny charakter poecie zarzucano m.in. nihilizm); w 1949 r. Różewicz zamieszkał w Gliwicach i ożenił się z Wiesławą Kozłowską, byłą łączniczką AK; od 1968 r. mieszkał we Wrocławiu; pisał wiersze, dramaty (m.in. Kartoteka z 1960 r.), opowiadania i scenariusze filmowe; otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. Nagrodę Literacką Nike za zbiór Matka odchodzi (2000) oraz Złoty Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2009); grób poety znajduje się na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Karpaczu
?
Co to znaczy?
audiobook
popularna forma wydania książki; często lektor, czytając tekst, interpretuje go głosowo dzięki czemu dzieło nabiera innego wymiaru niż samo słowo drukowane
?
Co to znaczy?
blog
dziennik internetowy; pierwszy blog powstał w USA w 1997 r. (John Barger), w Polsce pierwszy blog pochodzi z 2001 r.; początkowo ta forma była dostępna wyłącznie dla specjalistów znających język programowania; z czasem powstały serwisy, dzięki którym blogerem może zostać każdy – zarówno twórca literacki, jak i osoba, która chce podzielić się swoją pasją w danej dziedzinie (np. blogi kulinarne); pierwotnymi wyznacznikami bloga były: osobisty charakter i dostępność w internecie; obecnie blog to połączenie różnych gatunków, wykorzystanie tekstów wizualnych (zdjęcia), hiperlinków kierujących do innych miejsc w internecie; autorzy blogów często dają możliwość komentowania swoich wpisów czytelnikom
?
Co to znaczy?
dramat groteskowy
odmiana teatru absurdu; świat pełen tragikomicznych sprzeczności, oscylujący między gorzką refleksją egzystencjalną i prześmiewczym wyolbrzymieniem a przerażającymi i tragicznymi aspektami rzeczywistości; narodził się pod koniec XIX w., uprawiany m.in. przez Witkacego, Witolda Gombrowicza, Sławomira Mrożka (Tango), Tadeusza Różewicza
?
Co to znaczy?
esej
niewielka forma literacka lub naukowa o charakterze refleksyjnym, przedstawiająca punkt widzenia autora; to tekst o dużej swobodzie stylistycznej, pełen dygresji i swobodnie dobranych przykładów; forma pośrednia między literaturą, publicystyką a piśmiennictwem naukowym
?
Co to znaczy?
horror
odmiana literatury fantastycznej, której początki sięgają XVIII-wiecznej powieści gotyckiej i powieści grozy; horror ma wywołać w czytelniku silne emocje, przede wszystkim strach – w tym celu autorzy wykorzystują popularne postacie (wampiry, duchy, potwory) oraz miejsca (podziemia, opustoszałe domy, las); bardziej współczesne horrory zawierają mniej elementów fantastycznych, zamiast których wprowadzane są np. zjawiska paranormalne; celem horroru jest zdystansowanie się do odczuć, oswojenie lęku przed śmiercią i przemijaniem lub utożsamienie się ze strachem; twórcą popularnych horrorów jest m.in. Stephen King (np. Lśnienie)
?
Co to znaczy?
komiks
jest formą na pograniczu literatury i sztuk plastycznych; opowiada fabułę za pomocą obrazów; wypowiedzi postaci ujęte są w tzw. dymki; wypowiedzi narratora, dźwięki też pojawiają się w formie dymków wyróżnionych innym kształtem niż dialogi; nadrzędny jest obraz; wiele komiksów stało się podstawą dla wysokobudżetowych hollywoodzkich produkcji o superbohaterach
?
Co to znaczy?
pokolenie „porażonych śmiercią”
artyści tworzący po II wojnie światowej, których twórczość dotyka tematyki wojennej, obozowej, Zagłady, z którą mieli bezpośrednią styczność (m.in. Tadeusz Borowski, Tadeusz Różewicz, Zofia Nałkowska)
?
Co to znaczy?
pokolenie socrealizmu (pryszczaci)
twórcy, którzy podporządkowali się założeniom socrealizmu; tworzenie według narzuconych wytycznych, poruszanie się w obrębie wskazanych tematów; w tym czasie utrwalił się wzorzec powieści produkcyjnej (tzw. produkcyjniak) chwalącej ustrój i przedstawiającej życie klasy robotniczej; językiem wypowiedzi publicznych stała się nowomowa (m.in. Tadeusz Konwicki, Wiktor Woroszylski)
?
Co to znaczy?
pokolenie „Współczesności” (pokolenie ‘56)
artyści, którzy mogli liczyć na swobodny debiut po tym, jak osłabła cenzura; bunt i szyderstwo, fascynacja brzydotą i kalectwem (turpizm); poezja intelektualna, nawiązania do klasycyzmu, poezja lingwistyczna (m.in. Miron Białoszewski, Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll, Zbigniew Herbert, Halina Poświatowska, Andrzej Bursa, Urszula Kozioł, Tadeusz Nowak)
?
Co to znaczy?
pokolenie „bruLionu”
twórcy skupieni wokół czasopisma ukazującego się w latach 1987–1999; atak na dawne autorytety moralne; krytykowali wartości obowiązujące w czasie walki z reżimem komunistycznym; anarchia, bunt, prawo do indywidualności, odrzucenie martyrologii i patosu (m.in. Marcin Świetlicki, Manuela Gretkowska, Jacek Podsiadło, Andrzej Stasiuk)
?
Co to znaczy?
powieść hipertekstowa
odmiana powieści, którą czyta się za pomocą nośnika elektronicznego; zawiera hiperłącza (odnośniki) do innych fragmentów tekstu; pierwszy utwór tego typu napisał Michael Joyce (powieść ukazała się na dyskietce w 1990 r., a następnie została umieszczona w narzędziu do tworzenia powieści hipertekstowych); w Polsce pierwszą taką powieścią był Blok autorstwa Sławomira Shuty z 2003 r. (opowieść o mieszkańcach bloku w Nowej Hucie)
?
Co to znaczy?
teatr absurdu
powstał w latach 50. i 60. XX w. we Francji; twórcy podkreślali pustkę ludzkiej egzystencji, balansowali na granicy komedii i tragedii, niedosłownie i krytycznie odnosili się do systemu totalitarnego, sięgając po humor, przerysowanie, karykaturę; przedstawiciele: Samuel Beckett (Czekając na Godota), Eugène Ionesco
?
Co to znaczy?
thriller
termin ponadgatunkowy, realizujący się w różnych dziedzinach (literaturze, filmie); wyznacznikiem jest niesamowitość, poczucie zagrożenia ze strony ludzi, istot fantastycznych lub mocy nadprzyrodzonych; celem thrillera jest utrzymywanie czytelnika lub widza w napięciu, co jest realizowane za pomocą suspensu (zawieszenia akcji), konstrukcji postaci (tajemnicze, niesamowite), nagłych zwrotów akcji
?
Co to znaczy?
Nowa Fala
pokolenie pisarzy polskich tworzących w latach 1968–1976, krytykujących rzeczywistość i dążących do prawdy, m.in. przez kompromitowanie języka propagandy; przedstawiciele: Stanisław Barańczak, Julian Kornhauser, Adam Zagajewski, Ryszard Krynicki, Ewa Lipska
?
Co to znaczy?
Imię róży
Powieść szkatułkowa autorstwa Umberta Eco z 1980 r. (w Polsce wydana w 1987 r.). Utwór zawiera wiele aluzji literackich, łączy w sobie różne konwencje (np. powieści detektywistycznej). Główna akcja powieści toczy się w 1327 r. w anonimowym opactwie benedyktyńskim we Włoszech. Wydarzenia rozgrywają się w ciągu siedmiu dni – od przybycia do klasztoru Wilhelma z Baskerville i jego ucznia, Adsa z Melku, do momentu opuszczenia przez nich opactwa. Zadaniem przybyłych jest wyjaśnienie tajemniczej śmierci jednego z mnichów. Wilhelm i Adso mają dostęp do wszystkich pomieszczeń klasztornych z wyjątkiem biblioteki. W czasie śledztwa w opactwie dochodzi do kolejnych niewyjaśnionych zgonów. Bohaterowie postanawiają zakraść się nocą do biblioteki. Odkrywają tajne przejście do zamurowanej komnaty, w której spotykają ślepego Jorge, surowego, ascetycznego mnicha, cieszącego się autorytetem w opactwie. Zagadka otruć wśród zakonników znajduje rozwiązanie: każdy, kto zaczął czytać niebezpieczną księgę (zaginioną II część Poetyki Arystotelesa poświęconą komedii), musiał ślinić palce podczas przewracania pozlepianych stron, a te Jorge posmarował trucizną. Ślepiec w złości podarł wolumin i zjadł kartki, by już nikt nie poznał treści. Bohaterowie próbowali mu przeszkodzić, ale podczas szamotaniny wybuchł pożar. Ogień zniszczył bibliotekę i całe opactwo.
?
Co to znaczy?
Czekając na Godota
Sztuka Samuela Becketta napisana na przełomie 1948 i 1949 r., wpisująca się w teatr absurdu. Bohaterowie (Estragon i Vladimir), bezdomni włóczędzy, czekają na nadejście tajemniczego Godota. Ma to odmienić ich los. Drugą parą, która dla kontrastu zamiast czekać, cały czas wędruje (choć cel wędrówki nie jest jasny), jest Pozzo i Lucky. Utwór jest metaforą ludzkiego życia, zawodów, których człowiek doświadcza, kiedy plany i oczekiwania się nie spełniają.
?
Co to znaczy?
Sto lat samotności
Powieść w nurcie realizmu magicznego, autorstwa Gabriela Garcii Márqueza. Książka ukazała się w 1967 r. i przedstawia historię sześciu pokoleń rodziny Buendiów, która współtworzyła osadę Macondo. Saga rozpoczyna się od małżeństwa pomiędzy kuzynką i kuzynem, co jest źródłem przekonania o klątwie, która ciąży na rodzinie. Różne perypetie bohaterów łączy to, że ich los jest naznaczony samotnością (także miasteczko jest jakby odizolowane od reszty świata – źródłem informacji o nowościach są wędrowni Cyganie), niezdolnością do miłości i wiarą w przesądy. Ważnym elementem opowieści jest fikcja, która funkcjonuje w świecie bohaterów w sposób zupełnie naturalny i niebudzący ich zdziwienia.
?
Co to znaczy?
Stary człowiek i morze
Opowiadanie Ernesta Hemingwaya z 1952 r. Stary rybak Santiago, który od 84 dni niczego nie złowił, wyrusza na połów. Po wypłynięciu w głąb morza dostrzega ogromnego marlina. Po trzech dniach zmagań udaje mu się złowić rybę, którą przywiązuje do łodzi. W trakcie powrotu ze zdobyczy zostaje sam szkielet – zjadły ją rekiny, mimo że kilka z nich udało się rybakowi zabić. Zdobycz starca wywołuje podziw i zdumienie, a on sam staje się symbolem wytrwałości, hartu ducha i walki z przeciwnościami.
?
Co to znaczy?
Sławomir Mrożek
(1930–2013); prozaik, dramatopisarz, eseista i rysownik; urodził się w Borzęcinie (wieś w Małopolsce); studiował krótko architekturę na Politechnice Krakowskiej; debiutował w latach 50. jako dziennikarz i satyryk w czasopiśmie „Szpilki”; w kolejnych latach publikował m.in. na łamach „Dziennika Polskiego” i „Przekroju”; debiut literacki miał w 1953 r. (dwa tomy prozy: Opowiadania z Trzmielowej Góry oraz Półpancerze praktyczne); w 1963 r. pisarz wyjechał do Włoch, a potem do Francji, bardzo dużo podróżował; po wystąpieniu o azyl polityczny przebywał na emigracji; do Polski przyjeżdżał tylko na krótkie pobyty; najdłużej mieszkał we Francji, a następnie w Meksyku; w 1996 r. powrócił do Polski z nadzieją na swobodę i rozwój twórczy w wolnym kraju po transformacji ustrojowej; w 2002 r. przeszedł rozległy udar mózgu – powrót do pracy literacko-artystycznej był dla niego możliwy dopiero po długiej rekonwalescencji; pod koniec życia, w 2008 r., pisarz przeprowadził się do Francji; był dwukrotnie żonaty – z malarką Marią Obrembą oraz tłumaczką Susaną Osorio, która towarzyszyła mu przez ostatnie 30 lat życia; zmarł w Nicei, sarkofag z jego prochami znajduje się w Panteonie Narodowym w Krakowie
?
Co to znaczy?
Zbigniew Herbert
(1924–1998; poeta, eseista, dramatopisarz; jeden z najwybitniejszych polskich poetów współczesnych, dwukrotnie nominowany do Literackiej Nagrody Nobla; urodził się we Lwowie, w rodzinie inteligenckiej, pochodzenia angielskiego i ormiańskiego; ojciec poety kultywował tradycje patriotyczne i to on rozbudził w synu zainteresowanie naukami humanistycznymi; podczas II wojny światowej działał w konspiracji; edukację szkolną zakończył maturą, którą zdał na tajnych kompletach w 1943 r.; studiował polonistykę, filozofię, prawo i ekonomię na różnych uczelniach, uczył się także na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie; w 1950 r. zamieszkał na stałe w Warszawie; pracował dorywczo jako ekspedient, projektant, pracownik administracyjny; na początku lat 50. zadebiutował publikacją wierszy w „Życiu Literackim”, choć pierwszy zbiór poezji, Strunę światła, wydał dopiero w 1956 r.; książkowy debiut od razu wzbudził zainteresowanie czytelników i krytyki; uwielbiał podróżować – dużo czasu spędził we Francji, we Włoszech, w Grecji, Wielkiej Brytanii czy Stanach Zjednoczonych; odwiedził także Niemcy Zachodnie, Izrael, Belgię i Holandię; fascynowała go kultura śródziemnomorska, spuścizna antyku, malarstwo holenderskie; liczne wyjazdy owocowały zbiorami esejów na temat sztuki i architektury (Barbarzyńca w ogrodzie z 1962r., Martwa natura z wędzidłem z 1993 r.); w 1968 r. ożenił się w Paryżu z Katarzyną Dzieduszycką; z krótkimi przerwami podróżował stale od 1958 do 1991 r.; nigdy nie zdecydował się zostać w pełni emigrantem i zawsze interesował się problemami społeczno-politycznymi Polski; znany był z bezkompromisowych poglądów politycznych i moralnych: ostro krytykował ideologię komunistyczną, surowo też oceniał artystów, którzy po 1949 r. zaakceptowali założenia socrealizmu w sztuce; w połowie lat 70. Herbert podpisał Memoriał 59 – list protestacyjny kilkudziesięciu polskich intelektualistów przeciwko planom wprowadzenia zmian w konstytucji, które miały na celu ograniczenie suwerenności państwa; to spowodowało zakaz druku utworów poety i zmusiło go do publikowania swojej twórczości w pismach podziemnych i emigracyjnych; wciąż pisał i wydawał kolejne tomy poezji (Studium przedmiotu, Pan Cogito, Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze); był laureatem wielu nagród literackich, m.in. Nagrodę Fundacji im. Kościelskich (1963), niemiecką Nagrodę im. Gottfrieda von [gotfrida fon] Herdera (1973) i europejską Nagrodę im. Petrarki (1979); w ostatnich latach życia powrócił na stałe do Warszawy z powodu problemów zdrowotnych; był związany z ruchem Solidarności i pod koniec życia współpracował z „Tygodnikiem Solidarność”; do końca intensywnie pracował mimo choroby; na krótko przed śmiercią wydał zbiór wierszy Epilog burzy i antologię 89 wierszy (1998); zmarł w Warszawie, jego grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim
?
Co to znaczy?
Wisława Szymborska
(1923–2012); poetka i eseistka, autorka felietonów; laureatka Literackiej Nagrody Nobla i licznych międzynarodowych wyróżnień w dziedzinie literatury; urodziła się w Kórniku koło Poznania; jej ojciec, Wincenty Szymborski, był zarządcą dóbr ziemskich hrabiego Zamoyskiego; po śmierci hrabiego rodzina Szymborskich przeniosła się najpierw do Torunia, a potem na stałe do Krakowa – z tym miastem poetka była związana przez całe życie; tam też uczyła się w Gimnazjum Sióstr Urszulanek; po wybuchu II wojny światowej kontynuowała edukację na tajnych kompletach; maturę zdała w 1941 r.; aby uniknąć wywózki na roboty do Rzeszy, w 1943 r. podjęła pracę jako urzędniczka na kolei; w latach 1945–1948 studiowała filologię polską i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim (studiów jednak nie ukończyła z powodu trudnej sytuacji materialnej); w tym czasie zadebiutowała na łamach „Dziennika Polskiego” wierszem Szukam słowa; w 1948 r. poślubiła poetę Adama Włodka (rozwiedli się w 1954 r.), a w 1952 r. wydała swój pierwszy tom poezji Dlatego żyjemy; pracowała jako redaktorka działu poezji w czasopismach „Życie Literackie” i „Pismo”, współpracowała z wieloma periodykami, m.in. z „Tygodnikiem Powszechnym”; podróżowała służbowo do Związku Radzieckiego, Gruzji, Danii, Jugosławii, a także – w ramach stypendium – do Paryża; wyjeżdżała na wieczory autorskie lub imprezy wydawnicze do różnych państw Europy; pod koniec lat 60. związała się z pisarzem Kornelem Filipowiczem; wydawała kolejne zbiory poezji, które przyniosły jej coraz większy rozgłos, np. Wołanie do Yeti (1957), Sól (1962), Sto pociech (1967), Wielka liczba (1976), Ludzie na moście (1986); słynęła z subtelnego poczucia humoru, autoironii, zamiłowania do absurdu oraz dystansu do siebie i rzeczywistości; oprócz znanej powszechnie twórczości poetyckiej lubiła się poświęcać zajęciom paraliterackim: robiła zabawne wyklejanki, słowno-plastyczne kolaże, pisała limeryki i rymowanki – podnosząc zabawę literacką do rangi sztuki; została wyróżniona licznymi nagrodami: w tym prestiżową Nagrodą Goethego (1991), Nagrodą Herdera (1995), Literacką Nagrodą Nobla (1996) oraz najwyższym polskim odznaczeniem państwowym – Orderem Orła Białego (2011); zmarła w Krakowie i została pochowana na tamtejszym cmentarzu Rakowickim; na mocy testamentu w 2012 r. powstała Fundacja Wisławy Szymborskiej (m.in. opieka nad spuścizną literacką poetki oraz działalność edukacyjna w zakresie propagowania polskiej kultury i literatury)
?
Co to znaczy?
Halina Poświatowska
(1935–1967); poetka, autorka prozy; urodziła się w Częstochowie jako Helena Myga; gdy miała kilka lat, przeżyła koszmar wojny – w ostatnim jej roku, zimą, podczas walk o wyzwolenie miasta, rodzin Mygów ukrywała się w piwnicy (złe warunki, niska temperatura i wilgoć sprawiły, że Halina ciężko zachorowała, a powikłaniem po chorobie była poważna wada serca, która zaważyła na całym jej życiu); uczęszczała do liceum w swoim rodzinnym mieście; wiele czasu spędzała na leczeniu w szpitalach i sanatoriach; w jednej z placówek poznała swojego przyszłego męża, studenta szkoły filmowej Adolfa Ryszarda Poświatowskiego, który również zmagał się z chorobą serca (pobrali się w 1954 r., a zaledwie dwa lata po ślubie mąż zmarł); w 1956 r., dzięki pomocy amerykańskiej Polonii, wyjechała na leczenie do Stanów Zjednoczonych; po operacji serca postanowiła dłużej pozostać w USA i tam rozpocząć studia; ukończyła filozofię na prestiżowej uczelni Smiths College [smis kolidż] w Northampton [norfhampton]; mimo możliwości podjęcia studiów doktoranckich w Ameryce wróciła do kraju i zamieszkała w Krakowie, gdzie kontynuowała studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim; od 1963 r. była asystentką w Zakładzie Filozofii Przyrody na Wydziale Historyczno-Filozoficznym UJ; pierwsze wiersze opublikowała w 1956 r. w „Gazecie Częstochowskiej”, a debiutancki tom Hymn bałwochwalczy ukazał się w 1958 r.; kolejne zbiory, Dzień dzisiejszy oraz Oda do rąk, ukazały się w 1963 r. i 1966 r.; napisała także utwór prozatorski, autobiograficzną Opowieść dla przyjaciela (1967); gdy stan jej zdrowia ponownie się pogorszył, przeszła kolejną operację serca; zmarła kilka dni po zabiegu; jej grób znajduje się na cmentarzu św. Rocha w Częstochowie
?
Co to znaczy?
Miron Białoszewski
(1922–1983); poeta, prozaik i twórca teatralny; urodził się w Warszawie, tam też wśród ludności cywilnej przeżył okupację i powstanie; zdał maturę na tajnych kompletach i podjął studia polonistyczne, których ostatecznie nie ukończył; całe życie był związany z Warszawą; po wojnie pracował na Poczcie Głównej, a potem w różnych czasopismach jako dziennikarz i autor tekstów; pierwsze teksty publikował jeszcze w 1947 r., ale za jego właściwy debiut uważa się 1955 r. – jego wiersze ukazały się w krakowskim „Życiu Literackim”; w 1956 r. wydał pierwszy tom poezji Obroty rzeczy; w latach 50. współtworzył eksperymentalny Teatr na Tarczyńskiej, a po jego rozpadzie założył w swoim prywatnym mieszkaniu Teatr Osobny; w 1970 r. wydał Pamiętnik z powstania warszawskiego, w którym opisał walki w stolicy z perspektywy cywila; publikował także małe formy narracyjne (Szumy, zlepy, ciągi, 1976) i zbiory poetycko-prozatorskie (Rozkurz, 1980); chorował na serce, zmarł po trzecim zawale; został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
?
Co to znaczy?
Stanisław Barańczak
(1946–2014); poeta, krytyk literacki, tłumacz, czołowy przedstawiciel Nowej Fali; urodził się w Poznaniu; absolwent polonistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, gdzie uzyskał także doktorat i pracował naukowo; podczas studiów był kierownikiem literackim Teatru Ósmego Dnia; debiutował w prasie w 1965 r.; pierwszy tom wierszy wydał w 1968 r.; w latach 1967–1975 należał do PZPR-u, ale już od 1968 r. aktywnie działał na rzecz opozycji: podpisał Memoriał 59, był współzałożycielem Komitetu Obrony Robotników, współredagował niezależny kwartalnik literacki „Zapis”, był współpracownikiem pierwszego podziemnego wydawnictwa NOWA i Uniwersytetu Latającego; za swoją działalność został zwolniony z pracy i objęty zakazem publikowania; w 1976 r. otrzymał zaproszenie z Uniwersytetu Harvarda – pięć lat później wyjechał do USA i pracował jako wykładowca literatury polskiej na tym uniwersytecie; aktywnie angażował się w życie kulturalne Polaków na emigracji – redagował paryskie „Zeszyty Literackie” i nowojorski „Polish Review” [połlisz rewju]; otrzymał wiele prestiżowych nagród, odznaczeń i wyróżnień, m.in. nagrodę PEN Clubu amerykańskiego i polskiego, Nagrodę Literacką Nike za Chirurgiczną precyzję, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, doktoraty honoris causa Uniwersytetu Śląskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz amerykańskiego Curry College [kari kolydż]; zmarł w Newtonville [njutonwyl] po wielu latach zmagań z chorobą Parkinsona; został pochowany na cmentarzu w Cambridge [kejmbrydż] (w amerykańskim stanie Massachusetts [masaczjuset])
?
Co to znaczy?
Olga Tokarczuk
(ur. 1962); pisarka, eseistka, autorka scenariuszy; urodziła się w Sulechowie; ukończyła Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego; szczególną inspiracją, znajdującą odbicie w utworach literackich, są dla niej prace szwajcarskiego psychiatry Carla Gustava [karla gustawa] Junga, współtwórcy tzw. psychologii głębi; wiedzę o ludzkiej psychice zdobywała także, udzielając pomocy psychologicznej, gdy pracowała w Poradni Zdrowia Psychicznego w Wałbrzychu; debiutowała w 1979 r. w piśmie „Na Przełaj”, w którym były publikowane jej opowiadania; pierwszą powieść Podróż ludzi Księgi wydała w 1983 r.; rozgłos przyniosła jej powieść Prawiek i inne czasy (1996), za którą otrzymała Nagrodę Literacką Nike Czytelników; aktywnie uczestniczy w propagowaniu literatury i kultury: między innymi prowadziła warsztaty literackie i zajęcia z twórczego pisania; angażuje się w działalność ruchów ekologicznych i feministycznych, broni praw obywatelskich mniejszości, walczy o prawa zwierząt; obecnie mieszka we Wrocławiu; twórczość autorki została wielokrotnie doceniona prestiżowymi nagrodami, w tym: Literacką Nagrodą Nobla za rok 2018, Międzynarodową Nagrodą Bookera [bukera] 2018 za powieść Bieguni oraz dwukrotnie Nagrodą Literacką Nike za powieści Bieguni (2008) i Księgi Jakubowe (2015)
?
Co to znaczy?
Ryszard Kapuściński
(1932–2007); reporter, dziennikarz, korespondent zagraniczny i korespondent wojenny Polskiej Agencji Prasowej, pisarz, poeta, fotograf; urodził się w Pińsku, mieście znajdującym się dziś na terenie Białorusi; w latach 50. studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim; w młodości był związany ze „Sztandarem Młodych”, później współpracował z tygodnikami „Polityka” i „Kultura”, z miesięcznikiem „Kontynenty” i „Gazetą Wyborczą”; za jego debiut literacki uznaje się cykl reportaży poświęconych sytuacji w kraju zatytułowany Busz po polsku (1962); jako korespondent PAP-u odpowiadał za dostarczanie informacji z tych miejsc na świecie, które dotknięte były bolesnymi transformacjami i wojnami; za jego najważniejsze książki z gatunku reportażu literackiego uważa się: Cesarza (1978), w którym przedstawił upadek reżimu w Etiopii, Szachinszacha (1982) opisującego rewolucję w Iranie, Imperium (1993) będące analizą zmian zachodzących w krajach uzyskujących niepodległość po upadku Imperium Radzieckiego, Heban (1998) ukazujący podróż po Afryce i Podróże z Herodotem (2004); twórczość Kapuścińskiego została doceniona na całym świecie, a on sam uhonorowany licznymi nagrodami; przez polskie środowisko dziennikarskie został wyróżniony tytułem Dziennikarza Wieku; był również polskim kandydatem do Literackiej Nagrody Nobla; zmarł w Warszawie, gdzie został pochowany w alei zasłużonych na Powązkach