Młoda Polska – ważne pojęcia

znak, motyw, obraz, który poza znaczeniem dosłownym wyraża treści głęboko ukryte, niejasne; dlatego jest wieloznaczny i można go interpretować na wiele sposobów

modernistyczne czasopismo literackie wydawane w Warszawie w latach 1901–1907 przez Zenona Przesmyckiego „Miriama”; postulaty sztuki czystej, wyzwolonej z funkcji użytecznych, kult artysty w opozycji do filisterskiego mieszczaństwa; w czasopiśmie ważną rolę odgrywała strona wizualna – dbano o oprawę graficzną (specjalna czcionka, starannie wydawane reprodukcje)

zjawisko socjologiczne XIX wieku; nieformalne, choć wyraźnie wyodrębnione ugrupowania artystów; na ziemiach polskich cyganeria skupiła się w Krakowie wokół postaci Stanisława Przybyszewskiego; artyści manifestowali swoją odrębność strojem (np. czarna peleryna), sposobem zachowania łamiącym reguły społeczne, moralne; stawali w opozycji do ustabilizowanego mieszczańskiego życia; nie mieli stałych dochodów, nadużywali alkoholu, większość czasu spędzali w różnych lokalach, m.in. kawiarniach (np. Jama Michalikowa w Krakowie, kawiarnia Schmidta, Paon)

(1857–1921); właśc. Maria Gabriela Janowska; aktorka, dramatopisarka, krytyczka sztuki; przedstawicielka naturalizmu; urodziła się w zamożnej rodzinie ziemiańskiej, pod której naciskiem w wieku 19 lat poślubiła młodego ziemianina – porucznika gwardii carskiej; chciała zostać aktorką – występowała w zespołach wędrownych, teatrzykach amatorskich; od 1879 r. grała w amatorskim teatrze w Warszawie; w 1881 r. odeszła od męża (małżeństwo unieważniono w 1888 r.), zerwała też kontakty z rodziną; w 1882 r. dostała angaż w teatrze w Krakowie i przyjęła pseudonim „Gabriela Zapolska”; w latach 1889–1895 przebywała w Paryżu, ale nie odniosła tam większego sukcesu; po powrocie do kraju starała się o angaż – w końcu udało jej się zatrudnić w krakowskim Teatrze Miejskim u Tadeusza Pawlikowskiego (często była krytykowana za swoją grę); przez swój temperament była skonfliktowana z reżyserami i aktorami; w 1904 r. zamieszkała na stałe we Lwowie, gdzie wraz z drugim mężem stworzyła teatr objazdowy; jako pisarka zadebiutowała w 1883 r. opowiadaniem Jeden dzień z życia róży; w swoich dramatach (m.in. w Moralności pani Dulskiej) krytykowała mieszczaństwo; w artykułach piętnowała antysemityzm; jej sztukom zarzucano niemoralność, a twórczości – zbyt duże rozproszenie

(1860–1926); poeta, dramaturg, tłumacz, krytyk literacki; urodził się w rodzinie wielodzietnej (miał trzynaścioro rodzeństwa); według przekazów jako dziecko został cudownie uzdrowiony dzięki religijności matki (sam też przez większość życia był bardzo religijny); już w młodym wieku pisał wiersze; uczył się w pruskich gimnazjach w Wielkopolsce; studiował filozofię i literaturoznawstwo na niemieckich uniwersytetach w Lipsku i we Wrocławiu; debiutował w 1889 r.; podejmował tematykę społeczną (np. cykl sonetów Z chałupy) z nutą reformatorską; w wieku 28 lat przeniósł się do Lwowa, gdzie obracał się w kręgach bohemy artystycznej i miał kontakt ze sztuką modernistyczną; był postrzegany jako dekadent i dandys, co odbiło się w jego twórczości rezygnacją z postawy aktywnej, nastrojami pesymistycznymi, przeświadczeniem o losie poddanym przeznaczeniu, o rozdarciu między dobrem a złem; w 1899 r. poetę zostawiła dla Stanisława Przybyszewskiego żona – Kasprowicz przeżył załamanie, stracił wiarę w siłę miłości, dobroć Boga, sens cierpienia (tomy Ginącemu światu, Salve Regina); w 1904 r. obronił doktorat na Uniwersytecie Lwowskim, a w 1909 r. objął tam specjalnie dla niego utworzoną katedrę literatury porównawczej; w 1911 r. ożenił się z młodziutką Marią Bunin – jego twórczość przepełnia od tego czasu poczucie harmonii, spokoju; w ostatnim okresie życia silniej związał się z Podhalem

(1878–1957); poeta, tłumacz, publicysta; był synem czeskiego cukiernika; studiował prawo, filozofię, romanistykę na Uniwersytecie Lwowskim; w czasie studiów brał udział w życiu literackim, zetknął się też z pismami Nietzschego, co wpłynęło na jego światopogląd i twórczość; na przełomie XIX i XX w. uczestniczył w literackich spotkaniach lwowskiej grupy Płanetnicy (poznał tam m.in. Jana Kasprowicza); przed I wojną światową przebywał we Francji i Włoszech, a w czasie wojny – w Charkowie; po wojnie zamieszkał w Warszawie; od 1933 r. był wiceprezesem Polskiej Akademii Literatury; lata okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej spędził w Warszawie, a pierwsze lata po wojnie – w Krakowie; był wielokrotnie odznaczany nagrodami państwowymi i nominowany w 1950 r. do Literackiej Nagrody Nobla; dbał o prywatność (w późnym okresie starości spalił niemal całą prywatną korespondencję); jego twórczość ma cechy współczesnego klasycyzmu, harmonię często zastępuje skłonność do przeciwieństw, a młodopolski dekadentyzm został wyparty przez afirmację życia; jest nazywany poetą trzech epok i poetą codzienności

(1868–1927); dramaturg, pisarz, poeta, członek bohemy, dekadent; od 1889 r. przebywał w Berlinie (zapisał się na studia architektoniczne i medyczne, ale ich nie ukończył – za kontakty z ruchem robotniczym został wydalony z uczelni); obracał się w kręgach artystycznych (poznał m.in. Edvarda Muncha); w Berlinie pracował dorywczo, pisał (m.in. eseje inspirowane myślą Nietzschego), był współzałożycielem czasopisma berlińskiej bohemy „Pan”; związał się z Martą Foerder – miał z nią troje dzieci, lecz nie interesował się ich losem (odrzucona kobieta popełniła samobójstwo, będąc w czwartej ciąży); w 1893 r. poślubił Dagny Juel, norweską pianistkę, z którą miał dwoje dzieci; Przybyszewski wdawał się w liczne romanse – dla niego Jadwiga Kasprowiczowa rozwiodła się z mężem; wokół Przybyszewskich skupiało się życie artystyczne; w 1898 r. objął redakcję krakowskiego „Życia” i stał się kluczową postacią Młodej Polski; w 1906 r. z Jadwigą przeniósł się do Monachium; po wojnie mieszkał kolejno w Toruniu, Zakopanem, Bydgoszczy, Gdańsku, ostatecznie otrzymał propozycję pracy z kancelarii prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i zamieszkał w Warszawie; aby się utrzymać, jeździł po Polsce z odczytami o literaturze; pod koniec życia wrócił w rejony rodzinne na Kujawy; nawrócił się też na katolicyzm; twórczość, a przede wszystkim osobowość Przybyszewskiego uczyniły z niego legendę już za życia

(1851–1915); malarz, architekt, pisarz, twórca i popularyzator stylu zakopiańskiego; ojciec Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego); studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu i Monachium; w 1890 r. osiadł w Zakopanem – stworzył teorię stylu zakopiańskiego, zaprojektował kilka budynków, m.in. dom pod Jedlami, kaplicę na Jaszczurówce; napisał książkę o zwyczajach podhalańskich Na przełęczy; zmarł na gruźlicę w Chorwacji (jego ciało sprowadzono do Polski i pochowano na zakopiańskim cmentarzu); malował głównie pejzaże tatrzańskie, sceny z powstania styczniowego

(1861–1915); reżyser, dyrektor teatrów, krytyk teatralny, tłumacz; ukończył szkołę średnią w Krakowie; wyjechał na studia medyczne za granicę (Lipsk, Wiedeń, Weimar); po powrocie wstąpił w Galicji do grupy teatralnej; zajmował się krytyką teatralną; kierował Teatrem Miejskim w Krakowie i we Lwowie – wystawił wiele współczesnych sztuk polskich i europejskich, umożliwił debiut m.in. Stanisławowi Wyspiańskiemu; dbał o kostiumy, autentyczność rekwizytów, oświetlenie

(1861–1944); poeta, tłumacz, krytyk; urodził się w rodzinie szlacheckiej; studiował we Włoszech, Francji, w Czechach, Anglii; był redaktorem modernistycznego warszawskiego „Życia” oraz „Chimery”; w dwudziestoleciu międzywojennym był ministrem kultury i sztuki; spopularyzował twórczość Cypriana Norwida; tłumaczył poezję m.in. Rimbauda

modernistyczny tygodnik artystyczno-literacki wydawany w latach 1897–1900 skupiający środowisko twórców Młodej Polski; od 1898 r. kierowany przez Stanisława Przybyszewskiego; na łamach pisma publikowano młodopolskie utwory, przedruki artykułów z prasy europejskiej; ukazał się także cykl artykułów Artura Górskiego Młoda Polska oraz esej Confiteor Przybyszewskiego

łączenie wrażeń odbieranych różnymi zmysłami, np. kolorów ze smakiem lub dźwiękiem