Literatura dwudziestolecia międzywojennego

utwór prozatorski, który zawiera kilka wątków, rozbudowaną fabułę, opisy; o zdarzeniach opowiada narrator

(1864–1925); prozaik, publicysta, dramaturg; czterokrotnie nominowany do Literackiej Nagrody Nobla; pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej; jako dziewięciolatek uczył się przez rok w szkole przygotowawczej, a następnie w Męskim Gimnazjum Rządowym w Kielcach; zadebiutował w 1882 r.; ze względu na trudności finansowe i początki gruźlicy ukończył szkołę bez matury; dalszą naukę kontynuował w Instytucie Weterynarii, gdzie zetknął się z ruchem socjalistycznym; w 1889 r. porzucił naukę i zaczął pracę jako guwerner; w 1892 r. wyjechał do Szwajcarii, gdzie zatrudnił się w bibliotece w Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu (tam napisał m.in. Syzyfowe prace); po powrocie do kraju pracował na stanowisku pomocnika bibliotekarza w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej w Warszawie; dzięki sukcesom wydawniczym (m.in. powieści Popioły) pisarz na rok zamieszkał w Zakopanem i zajął się tylko pisaniem; od czasu rewolucji 1905 r. angażował się w działalność organizacji demokratycznych i socjalistycznych; zainicjował powstanie Uniwersytetu Ludowego oraz kursów dokształcających; w latach 1909–1912 mieszkał z rodziną w Paryżu; w 1913 r. założył nową rodzinę; po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do Legionów Polskich, ale nie brał udziału w walkach; wrócił do Zakopanego, gdzie m.in. z Janem Kasprowiczem stworzył Organizację Narodową; był też prezydentem Rzeczypospolitej Zakopiańskiej; po wojnie zamieszkał w Warszawie, gdzie prowadził ożywione życie literackie i społeczne (działał m.in. w sprawie przyłączenia powiatów nadwiślańskich do Polski); w 1925 r. założył polskiego oddział PEN Clubu i był jego pierwszym prezesem; w swoich utworach poruszał kwestie społeczne (los najuboższych)

(1900–1967); pisarz, poeta; tuż po maturze chciał wyjechać do Rosji, aby wziąć udział w rewolucji, ale mu się nie udało; studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego; w czasie studiów związał się z poetami futurystycznymi (wydał poemat prozą JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka); w czasie wojny z bolszewikami wstąpił do wojska, ale nie wziął udziału w walkach; w latach 1921–1922 był redaktorem „Nowej Sztuki”; w 1924 r. wstąpił do Związku Literatów Polskich; od 1926 r. zaczął się okres fascynacji marksizmem; w 1928 r. został redaktorem „Miesięcznika Literackiego”, wokół którego skupili się twórcy środowisk komunistycznych (w 1931 r. część zespołu, w tym Wat, została aresztowana, a pismo przestało być wydawane); po wyjściu z więzienia pracował w wydawnictwie; przed wybuchem II wojny światowej znalazł się na liście osób, które miały zostać uwięzione; po wrześniu 1939 r. uciekł do Lwowa, gdzie działał w Komitecie Organizacyjnym Pisarzy Zachodniej Ukrainy; w listopadzie 1939 r. podpisał się pod oświadczeniem absorbującym przyłączenie Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej; w 1940 r. został aresztowany przez NKWD – był więziony m.in. we Lwowie, w Kijowie, Moskwie, Kazachstanie; do Polski wrócił w 1946 r. (stracił sympatię dla komunizmu, w okresie stalinowskim nie publikował); w 1953 r. zachorował na ciężką chorobę neurologiczną (leczył się w Szwecji, we Francji); w 1964 r. otrzymał asystenturę na Uniwersytecie Berkeley; popełnił samobójstwo (przedawkowanie leków przeciwbólowych na ostre bóle głowy)

[ądre bretą] (1896–1966); francuski poeta, pisarz, krytyk sztuki, teoretyk surrealizmu; w paryskiej szkole średniej poznał twórczość Baudelaire’a, a także wbrew rodzicom (chcieli, aby został inżynierem) opublikował pierwsze utwory poetyckie; doświadczenia z I wojny światowej wzmocniły jego niechęć do nacjonalizmu i przekonanie o bezsensie wojny; w latach 1913–1918 wydawał pierwsze młodzieńcze wiersze, a później eksperymentował z pismem automatycznym (autor jest jakby przekaźnikiem podświadomości); wraz z dwoma przyjaciółmi założył czasopismo „Literatura”, ale nie spełniło jego oczekiwań (chciał nowatorstwa, odrzucenia dawnej sztuki, tradycyjnej formy powieści); nadzieję na nowe artystyczne działania przyniósł przyjazd Tristana Tzary – wraz z nim oraz Francisem Picabią zorganizował w atmosferze skandalu dadaistyczne manifestacje; Breton jednak porzucił dadaizm na rzecz surrealizmu (eksperymentował ze stanami podobnymi do snu); w 1924 r. wydał Manifest surrealizmu, w którym domagał się m.in. swobody myśli, wolności wyobraźni, odwołań do dzieciństwa; w tym czasie wstąpił do partii komunistycznej, a w życiu prywatnym doświadczył kilku burzliwych związków; w 1929 r. ukazał się jego drugi manifest surrealizmu pełen sarkazmu i obelg w stosunku do najbliższego środowiska artystycznego (Breton zyskał ironiczny tytuł „papieża surrealizmu”); w latach 30. wskutek rozdźwięku między partią komunistyczną a surrealistami Breton wystąpił z Francuskiej Partii Komunistycznej; w 1938 r. zorganizował pierwszą w Paryżu międzynarodową wystawę surrealizmu; w 1939 r. został powołany do wojska jako lekarz; przez krótki czas był prewencyjnie więziony jako „niebezpieczny anarchista”; w 1941 r. udało mu się przedostać do Nowego Jorku, gdzie z Duchampem założył czasopismo i zatrudnił się jako spiker; po krótkim pobycie na Haiti wrócił do Francji w 1946 r.; chciał, aby działalność surrealistów była kontynuowana – m.in. w 1950 r. podpisał list nawołujący do stworzenia ośrodka wolnej kultury (zyskał poparcie przyszłych członków komitetu, ale ostatecznie projekt nie został zrealizowany z przyczyn finansowych); w 1966 r. zorganizował 9. Międzynarodową Wystawę Surrealistów; w swojej twórczości występował przeciwko powieści w jej tradycyjnym kształcie, racjonalizmowi ograniczającemu wyobraźnię

(1899–1968); poeta, prozaik, scenarzysta, futurysta; studiował polonistykę na Uniwersytecie Wileńskim, ale jej nie ukończył; jako 20-latek opublikował swój pierwszy tomik poezji Nagi człowiek w śródmieściu; w latach 1921–1923 redagował wraz z J. Iwaszkiewiczem czasopismo „Nowa Sztuka”; publikował też w innych czasopismach; był członkiem Rady dla Spraw Kultury Filmowej; napisał ponad 30 scenariuszy; po wybuchu II wojny światowej wyjechał wraz z żoną do Lwowa – tam w 1940 r. został aresztowany przez NKWD; na mocy amnestii układu Sikorski–Majski wstąpił do armii Andersa, z którą dotarł do Palestyny, gdzie pozostał na 6 lat; po powrocie do Polski zamieszkał w Warszawie; za publikację (ok. 1920 r.) wiersza Uśmiech Primavery został skazany na karę więzienia; także inne jego utwory były wstrzymywane przez cenzurę

(1895–1976); poeta, dramatopisarz, prozaik, felietonista; ukończył Szkołę Sztuk Pięknych; w 1918 r. współtworzył kawiarnię literacką Pod Picadorem i grupę poetycką Skamander, z którą współpracował z przerwami do wybuchu II wojny światowej; jako publicysta negował działania zarówno narodowców, jak i komunistów (opowiadał się za racjonalizmem i demokracją); do pewnego czasu popierał działalność Piłsudskiego; II wojnę spędził w Londynie, na stałe do Polski powrócił w 1951 r.; na fali odwilży po śmierci Stalina został w 1956 r. wybrany na prezesa Związku Literatów Polskich; decyzją Gomułki został odsunięty od pełnienia funkcji publicznych, a jego teksty podlegały cenzurze; w PRL-u angażował się w działalność opozycyjną; zmarł w wyniku powikłań po wypadku samochodowym; w testamencie prawa majątkowe do swojej twórczości zapisał Zakładowi dla Niewidomych w Laskach

(1877–1937); polski poeta i prozaik, krytyk literacki; pochodził z mieszczańskiej zasymilowanej rodziny żydowskiej nazwiskiem Lesman; pod wpływem ojca ukończył prawo na uniwersytecie w Kijowie; przed I wojną światową przebywał w Warszawie, a także podróżował do Niemiec i Francji; po wojnie pracował w Hrubieszowie jako rejent, a w 1922 r. założył w Zamościu własną kancelarię notarialną, przez którą popadł w długi (jego pomocnik zdefraudował znaczną sumę pieniędzy, a Leśmian zobowiązał się je zwrócić); w 1933 r. został członkiem Polskiej Akademii Literatury; jego twórczość nie daje się jednoznacznie zaliczyć do jakiegokolwiek nurtu – na tle literatury międzywojnia pozostaje oryginalna i wyjątkowa (niedoceniony przez współczesnych, odsunął się od społeczeństwa); poeta czerpał z baroku, romantyzmu, Młodej Polski; stworzył własny, baśniowy świat, wykreowany za pomocą języka bogatego w neologizmy (leśmianizmy); unowocześnił balladę; sięgał do duchowości, mistyki; inspirował się filozofią Bergsona; posługiwał się symbolami

właśc. Wiktor Zysman (1901–1938); poeta, prozaik, dramaturg; w czasie I wojny światowej przebywał z matką i rodzeństwem w Moskwie (ojciec został wcielony do rosyjskiej armii), gdzie ukończył 8-klasową Szkołę Polską; w Rosji zetknął się z futuryzmem; na studia udał się do Krakowa (UJ); w czasie wojny polsko-bolszewickiej odbywał szkolenie w szkole podchorążych w Chełmnie (zorganizował skandaliczny wieczorek poetycki); w czasie studiów angażował się w tworzenie ruchów futurystycznych; pierwsze wiersze opublikował w piśmie „Formiści”; w 1921 r. zredagował 4-stronicowe pismo „Jednodńuwka futurystuw”, w którym zostały zebrane manifesty grupy; w latach 1921–1923 organizował wiele wieczorków poetyckich, poezokoncertów, którym często towarzyszyła atmosfera skandalu; współpracował też m.in. ze „Zwrotnicą”, „Trybuną Robotniczą”; po 1923 r. związał się z ruchem komunistycznym; w 1923 r. wyjechał z żoną do Paryża, gdzie coraz bardziej angażował się w działania komunistów; w 1929 r. zamieszkał w Leningradzie (w ZSRR), gdzie został entuzjastycznie przyjęty; był redaktorem polonijnego pisma „Kultura Mas”; od 1934 r. był członkiem Związku Pisarzy Radzieckich i prawie zupełnie zerwał kontakty z polonią; zginął w tajemniczych okolicznościach (w 1937 r. został aresztowany przez NKWD pod zarzutem udziału w organizacji terrorystycznej, w 1938 r. – rozstrzelany i pochowany w zbiorowym, bezimiennym grobie); pisał po polsku, francusku, rosyjsku; jego futurystyczna twórczość to eksperymenty z językiem i formą; utwory z okresu radzieckiego były wierne ideologii komunistycznej

[szulc] (1892–1942); prozaik, rysownik, krytyk literacki pochodzenia żydowskiego; niemal całe życie spędził w Drohobyczu koło Lwowa – wiele elementów ze swojego życia wykorzystywał w twórczości; w latach 1902–1910 był uczniem gimnazjum, maturę zdał z wyróżnieniem; studiował architekturę, ale po roku przerwał studia z powodu ciężkiej choroby; duże piętno na jego psychice i twórczości odcisnęły wydarzenia z 1911 r. – tzw. krwawe wybory w Drohobyczu; po wybuchu I wojny światowej wraz z rodziną wyjechał do Wiednia (brał udział w zajęciach na politechnice wiedeńskiej i w Akademii Sztuk Pięknych, ale żadnych studiów nie ukończył); w 1915 r. rodzina wróciła do Drohobycza i zmarł ciężko chory ojciec; od 1918 r. Schulz próbował zarabiać, sprzedając swoje rysunki; stałą pracę otrzymał dopiero w 1924 r. – został nauczycielem w swojej dawnej szkole (nie lubił tej pracy, ale wykonywał ją niemal do końca życia); w 1928 r. wystawa jego prac wywołała skandal i oskarżenia o szerzenie pornografii; przełomem było spotkanie z Zofią Nałkowską, która pomogła w wydaniu Sklepów cynamonowych, co autorowi przyniosło sławę; w latach 30. był niemal jedynym żywicielem rodziny; w 1931 r. zmarła jego matka; w 1936 r. otrzymał tytuł profesora w gimnazjum, co zapewniło mu stabilność zatrudnienia; w 1935 r. zaręczył się, ale trudności prawne uniemożliwiły zawarcie małżeństwa i w 1936 r. zaręczyny zostały zerwane; w 1937 r. opublikował Sanatorium pod Klepsydrą, które otrzymało pozytywne recenzje i zostało nagrodzone Złotym Wawrzynem Akademickim; po wybuchu II wojny światowej do Drohobycza najpierw wkroczyli Niemcy, a później miasto znalazło się pod okupacją sowiecką – Schulz został zmuszony do pracy na rzecz stalinowskiej propagandy (m.in. rysował plakaty), wysyłał opowiadania do sowieckich gazet, ale nie udało się nic opublikować; po ponownym wkroczeniu nazistów do Drohobycza w 1941 r. rozpoczęła się eksterminacja Żydów (rodzina Schulza trafiła do getta, pisarz stracił pracę i wykonywał przymusowe zadania na rzecz gestapowców); został zastrzelony w  ulicznej akcji, a jego ciało pochowano w nieznanej zbiorowej mogile; Schulz był samoukiem, nie ukończył studiów plastycznych – większość jego prac pochodzi z lat 30. (z wyjątkiem powstałych w latach 20. grafik z Xięgi bałwochwalczej); z jego pisarskiej spuścizny zachowały się dwa tomy opowiadań: Sklepy cynamonowe i Sanatorium pod Klepsydrą, kilka pojedynczych opowiadań, zbiór listów i szkice krytyczne; w swojej twórczości pisarz wykorzystywał wątki autobiograficzne, sięgał do oniryzmu, symboli, tworzył świat mitów

Powieść Tomasza Manna, za którą w 1929 r. otrzymał Literacką Nagrodę Nobla. Bohaterem jest młody inżynier Hans Castorp, który odwiedza kuzyna w sanatorium gruźliczym w szwajcarskim Davos. Zamierza być tam krótko, ale dostrzega w sobie symptomy choroby i pozostaje w sanatorium przez siedem lat, do czasu wybuchu I wojny światowej. Porzuca zwykłe życie. Prowadzi rozmowy z kuracjuszami, w trakcie których poznaje idee polityczne, kulturalne XX w., podejmuje rozważania o kondycji współczesnego człowieka, próbuje oswoić lęk przed śmiercią.

(1911–2004); poeta, prozaik, eseista, tłumacz, dyplomata; urodził się w szlacheckiej rodzinie na terenach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego; studiował polonistykę i prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie; był członkiem apolitycznego Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich oraz grupy Żagary; debiutował w 1930 r. na łamach pisma uniwersyteckiego; pracował w Polskim Radiu Wilno; po wybuchu II wojny światowej udał się na południe kraju, a później do Rumunii; wrócił do Wilna po tym, jak Sowieci przekazali miasto Litwinom, i przyjął obywatelstwo litewskie; po wkroczeniu ZSRR na teren Litwy przeniósł się do okupowanej Warszawy – uczestniczył w podziemnym życiu literackim pod pseudonimem Jan Syruć, pomagał ukrywającym się Żydom; po upadku powstania warszawskiego opuścił Warszawę; w 1945 r. zamieszkał w Krakowie; po wojnie pracował w dyplomacji; w 1951 r. poprosił o azyl polityczny we Francji z obawy przed represjami rządu komunistycznego; nawiązał współpracę z paryską „Kulturą” i Instytutem Literackim, który opublikował większość jego dzieł; w 1960 r. przeprowadził się do USA, gdzie wykładał literaturę słowiańską na Uniwersytecie Kalifornijskim oraz Harvardzie; w kraju został uznany za zdrajcę i potępiony, zakazano publikacji jego dzieł, a nawet wymieniania nazwiska; w 1980 r. otrzymał Literacką Nagrodę Nobla za całokształt twórczości, wówczas stosunek władz komunistycznych do niego zaczął się zmieniać; w 1993 r. na stałe zamieszkał w Krakowie, gdzie pozostał do końca życia; został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce; wczesne wiersze poety są utrzymane w duchu katastrofizmu; twórczość powojenna to rozważania o kondycji ludzkiej, moralności; krytykował komunizm

(1876–1944); włoski poeta; teoretyk futuryzmu; wykształcenie zdobywał w Egipcie, Francji, Szwajcarii i we Włoszech; karierę literacką rozpoczął we francusko-włoskim czasopiśmie w Mediolanie; miejscem jego zamieszkania była Francja, choć często podróżował do Włoch (pisał po francusku i włosku); w 1909 r. na łamach paryskiego „Le Figaro” ogłosił Manifest futuryzmu – zawarte w nim postulaty szybko zyskały zwolenników wśród włoskich literatów, a także malarzy i rzeźbiarzy; w 1910 r. wydał powieść Mafarka le Futuriste, która swoją chaotycznością ilustrowała przekonania autora; był zagożałym zwolennikiem faszyzmu (uważał, że to najdoskonalsza forma futuryzmu) i Benita Mussoliniego; odgrywał ważną rolę w życiu kulturalnym faszystowskich Włoch, był członkiem faszystowskiego rządu – w 1934 r. odwiedził Polskę, a jego wizyta miała charakter polityczny

[franc kafka] (1883–1924); niemieckojęzyczny pisarz żydowskiego pochodzenia związany z Pragą, w której się urodził; pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej; uczył się w niemieckiej szkole ludowej oraz niemieckojęzycznym gimnazjum – już wtedy pisał, ale najwcześniejsze utwory prawdopodobnie sam zniszczył; studiował na Niemieckim Uniwersytecie w Pradze (dwa tygodnie chemię, później prawo oraz historię kultury i germanistykę); w 1902 r. poznał pisarza Maxa Broda, z którym się zaprzyjaźnił, i skupionych wokół niego twórców; w latach 1908–1922 pracował w Zakładzie Ubezpieczeń Robotników od Wypadków Królestwa Czeskiego w Pradze; dzięki w miarę wysokim zarobkom podróżował po Europie; był stałym bywalcem kilku praskich salonów literackich; jego pierwsze szkice prozatorskie zostały opublikowane w 1909 r.; do 35 roku życia mieszkał z rodzicami, zdominowany przez ojca; był słabego zdrowia; nigdy się nie ożenił, choć miał kilka partnerek – dla Dory Diamant wyprowadził się od rodziców i przeniósł do Berlina; zmarł w wieku 40 lat na gruźlicę; popularyzatorem jego twórczości był Max Brod, który m.in. wydał po śmierci Kafki trzy jego niedokończone powieści, liczne opowiadania i miniatury, mimo że pisarz polecił spalić wszystkie swoje teksty; wiele utworów Kafki, w tym Proces, było tworzonych w duchu egzystencjalizmu i rozważań nad ludzką kondycją; styl jego tekstów cechuje prostota, oszczędność, precyzja, brak emocjonalności; bohater kafkowski to osoba samotna, buntująca się przeciwko temu, co ją spotyka, ale ponosząca klęskę

[gijom apoliner]; właśc. Wilhelm Apolinary Kostrowicki; (1880– 1918); krytyk literacki, poeta i pisarz polskiego pochodzenia; dzieciństwo spędził w Rzymie, później rodzina przeprowadziła się do Monako, a następnie do Francji; w liceum przeżył okres fascynacji religią, zaczął się też interesować literaturą, a zwłaszcza poezją symbolistów; choć uczył się dobrze, nie zdał matury; od 1899 r. mieszkał w Paryżu; swoje pierwsze opowiadanie napisał w Belgii w czasie pobytu jego matki w uzdrowisku Spa; w Paryżu ukończył kurs scenografii i próbował znaleźć pracę w zawodzie; na początku XX w. powstały pierwsze wiersze; w 1901 r. wyjechał do Nadrenii, gdzie przeżył pierwszą nieszczęśliwą miłość (wybranka nie przyjęła jego oświadczyn); podróżował po Niemczech, Austrii i Czechach; w 1901 r. debiutował jako poeta na łamach miesięcznika „Le Grande France”, rok później pod pseudonimem „Guillaume Apollinaire” opublikował swoje opowiadanie Herezjarcha; po powrocie do Paryża w 1902 r. zaczął więcej publikować, częściej też kontaktował się z innymi literatami; odgrywał ważną rolę w środowisku artystycznym, przyjaźnił się m.in. z Picassem, Duchampem, Chagallem; brał udział jako ochotnik w I wojnie światowej; z powodu rany głowy został przeniesiony do rezerwy; zmarł na grypę hiszpankę; chociaż był związany z fowistami, kubistami, surrealistami, wybrał własną drogę artystyczną; jego najbardziej znane zbiory poezji to Alkohole, Kaligramy (wiersze wizualne); oprócz wierszy pisał też utwory prozatorskie i eseje

(1904–1983); poeta, prozaik; pochodził z Krakowa; po maturze, równolegle ze studiami na UJ, pracował w dziale literackim „Głosu Narodu”; współpracował ze „Zwrotnicą”; w latach 1924–1925 studiował w Neapolu; był wieloletnim przyjacielem F.T. Marinettiego; w 1925 r. zadebiutował tomikiem Upały; pracował jako dziennikarz, tłumacz; pisał pod pseudonimami; malował, zajmował się teatrem i filmem; po wybuchu II wojny światowej przeniósł się do Lwowa (udzielał się tam w kręgach literackich); w 1945 r. zamieszkał w Krakowie i pracował nad powieścią Janosik, którą uważał za swoje największe dzieło; w 1957 r. przeniósł się w rodzinne strony (osiadł w Naprawie, miejscowości w Beskidach); popierał władze stalinowskie

[dżejms dżojs] (1882–1941); pisarz irlandzki; jako nastolatek wyrzekł się wiary katolickiej, choć podstawą filozoficzną jego twórczości była filozofia św. Tomasza z Akwinu; uczył się w szkole jezuickiej; studiował filozofię i filologię w Dublinie; w 1904 r. opuścił Irlandię – przebywał w Paryżu, Trieście, Rzymie, Zurychu; od najmłodszych lat gnębiły go lęki, m.in. przed psami, burzą, morzem; jego pierwszym znaczącym utworem był Stefan bohater, którego rękopis w większości zniszczył (wprowadzenie strumienia świadomości); swoje wiersze miłosne (zbiór Muzyka kameralna) uznał za niedoskonałe; za mistrzowskie uznaje się opowiadania ze zbioru Dublińczycy; największym dziełem jest Ulisses

właśc. Leszek Józef Serafinowicz; (1899–1956); polski poeta, prozaik, krytyk literacki; zadebiutował w wieku 13 lat tomikiem Na złotym polu, a rok później (już pod pseudonimem „Jan Lechoń”) wydał kolejny zbiór – Po różnych ścieżkach, dedykowany Leopoldowi Staffowi; studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim, jednak jej nie ukończył; był współzałożycielem kawiarni Pod Pikadorem oraz Skamandra (był również pomysłodawcą tej nazwy); w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. pracował w Biurze Prasowym Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego; należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich; był sekretarzem PEN Clubu; jego dorosły debiut (tom wierszy Karmazynowy poemat) został przyjęty z entuzjazmem; Lechoń stawiał sobie wysokie wymagania i czuł twórczą niemoc, a także zmagał się z problemami osobistymi, co przyczyniło się do depresji i próby samobójczej; w latach 1930–1939 był attaché kulturalnym ambasady polskiej w Paryżu; po klęsce Francji wyjechał do Brazylii, a następnie do USA (Nowy Jork) – brał udział w życiu Polonii, był współzałożycielem Polskiego Instytutu Nauk i Sztuk w USA, ale nie czuł się dobrze na emigracji (przejmował się sowietyzacją Polski, ukrywał homoseksualizm); popełnił samobójstwo, skacząc z dwunastego piętra hotelu Hudson w Nowym Jorku; fascynowały go twórczość i postać Słowackiego (uczestniczył w ekshumacji jego zwłok), do którego odwoływał się w swoich utworach; czerpał też z poezji barokowej, Biblii (cykl Siedem grzechów głównych), romantyzmu i klasycyzmu (Srebrne i czarne); z dokonań prozatorskich ważne są dzienniki poety traktowane jako terapia na depresję

(1894–1980); poeta, pisarz, kompozytor; uczył się w liceum w Kijowie (pisał pierwsze wiersze, komponował); po maturze rozpoczął studia prawnicze, ale ich nie ukończył; studiował też w konserwatorium (szkoła muzyczna); dorabiał jako korepetytor – podróżował po dworach polskich i rosyjskich (doświadczenia wykorzystywał w późniejszej twórczości); w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. wstąpił do wojsk ochotniczych w Wielkopolsce; w latach 1923–1925 był sekretarzem marszałka Sejmu Macieja Rataja; od 1927 r. pracował w dyplomacji; od 1928 r. zamieszkał z żoną w posiadłości Stawisko w Podkowie Leśnej (obecnie siedziba muzeum Iwaszkiewicza); w czasie II wojny światowej działał w podziemnych strukturach państwa, ukrywał Żydów w swoim majątku (w 1988 r. otrzymał medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata); w latach 1947–1948 wydawał pismo „Nowiny Literackie”; okresowo był prezesem Związku Literatów Polskich; w latach 1952–1980 był bezpartyjnym posłem na sejm; został pochowany z pełnymi honorami; za swoją twórczość publicystyczną i literacką otrzymał wiele nagród (m.in. był czterokrotnie nominowany do Literackiej Nagrody Nobla); w jego twórczości są obecne motywy autobiograficzne (w tym dotyczące biseksualnej orientacji pisarza)

(1901–1970); poeta; urodził się w rodzinie chłopskiej; brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r.; w latach 1920–1923 studiował polonistykę na UJ; wraz z bratem stworzył akademickie Koło Literacko-Artystyczne, był też związany z krakowską grupą poetów negatywistów; pracował jako nauczyciel w różnych gimnazjach; krótko przebywał też w Paryżu; w międzywojniu współpracował z czasopismami, m.in. ze „Zwrotnicą”; w 1939 r. pracował w bibliotece Ossolineum we Lwowie; wstąpił do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy; był współautorem wydanego w Kijowie podręcznika literatury polskiej; w 1941 r. trafił w ręce gestapo, a po uwolnieniu spędził kilka lat w rodzinnej wsi, gdzie uprawiał ziemię; brał czynny udział w budowaniu „władzy ludowej”, zapisał się do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; w latach 1947–1951 był dyplomatą w Szwajcarii; od 1955 r. mieszkał w Warszawie; po inwazji ZSRR na Węgry (w 1956 r.) w 1958 r. wystąpił z partii; w 1966 r. został prezesem PEN Clubu; od 1968 r. pisał dla „Miesięcznika Literackiego”; pierwsze zbiory wierszy wydał w latach 20. – pochwała wysiłku twórczego, pracy, trudu rzemiosła, fascynacja techniką; w latach 30. charakterystyczna dla jego twórczości jest spiętrzona metafora

(1894–1953); poeta i tłumacz; współzałożyciel kabaretu literackiego Pod Picadorem i grupy poetyckiej Skamander; posługiwał się ponad czterdziestoma pseudonimami; urodził się w Łodzi w mieszczańskiej rodzinie żydowskiej; zadebiutował w 1911 r. przekładem wierszy Leopolda Staffa na esperanto, a w 1913 r. w „Kurierze Warszawskim” opublikował pierwszy własny wiersz; w 1919 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie rozpoczął studia (prawo i polonistyka); współpracował z pismem „Pro Arte et Studio”; był jednym z założycieli Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS); w 1939 r. wyemigrował do Francji, a stamtąd do Nowego Jorku; do Polski powrócił w 1946 r., wówczas władze komunistyczne okrzyknęły go poetą państwowym; w latach 1947–1950 pełnił funkcję kierownika artystycznego Teatru Nowego; w 1949 r. został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina; Tuwimowie wraz z adoptowaną córką Ewą oraz siostrą poety, Ireną, mieszkali w domu w Aninie, który twórca otrzymał od państwa; stworzył wiele wierszy, tekstów kabaretowych, utworów dla dzieci

(1894–1969); poeta, prozaik, eseista; studiował na uniwersytetach w Krakowie i Wilnie; był członkiem ruchu niepodległościowego; debiutował w 1913 r. (wiersz Hej, kiedyż, kiedyż); po wybuchu I wojny światowej wstąpił na ochotnika do wojska, później został wcielony do austriackiej armii; trafił do niewoli w Riazaniu (w czasie pobytu w obozie nauczył się rosyjskiego i poznał rosyjską literaturę); udało mu się uciec i przedostać do Warszawy, gdzie obracał się w kręgu artystów; współtworzył Skamandra; w czasie wojny polsko-bolszewickiej był oficerem do spraw propagandy; po krótkim pobycie w Szwajcarii i we Francji zamieszkał w Warszawie; we wrześniu 1939 r. został ewakuowany do Lwowa, a następnie przedostał się do Francji, a później – do USA; powrócił do Europy w 1964 r.; zmarł w Londynie; w pierwszych zbiorach wierszy była obecna radość życia, którą stopniowo zastępowała refleksja o złożoności świata; w latach wojennych pisał wiersze patriotyczne, zagrzewające do walki; w utworach powojennych pojawia się poszukiwanie sensu życia, twórczości; osobnym zbiorem jest Laur olimpijski z 1927 r., nagrodzony złotym medalem olimpijskim w konkursie literatury i sztuki w Amsterdamie

(1892–1983); poetka, autorka dramatów i prozy; uczyła się w petersburskim gimnazjum, na pensji w Warszawie oraz na uniwersytecie oksfordzkim i UJ; w latach 1915–1917 była sanitariuszką w armii rosyjskiej; w latach 1926–1935 była sekretarką Józefa Piłsudskiego, a po jego śmierci pracowała w Ministerstwie Spraw Zagranicznych; II wojnę światową spędziła w Rumunii; w 1947 r. wróciła do Polski i zamieszkała w Poznaniu, gdzie zajmowała się tłumaczeniami, nauczaniem języka angielskiego; w ostatnich latach życia przeszła nieudaną operację oczu, po której straciła wzrok; w międzywojniu była barwną postacią, obracała się w kręgach artystycznych i przyjaźniła m.in. z Tuwimem, Witkacym; w swojej twórczości czerpała z baroku, romantyzmu; była uważną obserwatorką, co wykorzystywała w swoich utworach; rzadko odwoływała się bezpośrednio do kobiecości i emocjonalności; jej poezja jest raczej metafizyczna; była mistrzynią wiersza tonicznego

(1905–1953); poeta; urodził się w Warszawie i tam spędził dzieciństwo; po wybuchu I wojny światowej został wraz z rodzicami ewakuowany z Warszawy; w latach 1914–1918 mieszkał w Moskwie (tam powstały pierwsze wiersze); po powrocie do Warszawy rozpoczął studia (filologia angielska i klasyczna); w 1919 r. napisał pierwszy zachowany wiersz, a jego debiut w prasie nastąpił w 1923 r. (w tym roku zdał też maturę); w 1926 r. rozpoczął służbę wojskową, ale w krótkim czasie został z niej karnie usunięty; w latach 1931–1933 pełnił w Berlinie funkcję attaché kulturalnego; w latach 1934–1936 mieszkał w Wilnie (w tym okresie powstało wiele utworów, a także urodziła się córka Kira); w 1936 r. wrócił do Warszawy; po wybuchu II wojny światowej został powołany do wojska i brał udział w kampanii wrześniowej w Korpusie Ochrony Pogranicza; trafił do niewoli radzieckiej i został przekazany do niemieckiego obozu jenieckiego, gdzie spędził okupację; po wojnie, w latach 1945–1946, przebywał w Brukseli i Paryżu; w 1946 r. zamieszkał w Krakowie, a w latach 1948–1949 mieszkał w Szczecinie; w 1949 r. przeszedł zawał i zamieszkał na stałe w Warszawie; zmarł w 1953 r. po trzecim zawale; jego poezja odznacza się własnym stylem, obecnością groteski, baśniowością; w czasie wojny powstawały utwory patrioryczne (np. Pieśń o żołnierzach z Westerplatte); wiele powojennych utworów napisał w konwencji socrealistycznej, choć jego twórczość została potępiona i uznana za drobnomieszczańską na Zjeździe Literatów Polskich w 1950 r.; był autorem wielu tekstów satyrycznych i kabaretowych, np. Teatrzyk „Zielona Gęś”

utwór przedstawiający monolog wewnętrzny bohatera lub narratora, wyrażający w sposób nieskrępowany jego myśli lub wrażenia

[marsel prust]; (1871–1922); francuski pisarz; pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej; po pierwszym ataku astmy w wieku dziewięciu lat uznano, że ma słabe zdrowie (nigdy nie pracował zawodowo i nigdy nie wyprowadził się z rodzinnego domu); przez długi czas był związany z pianistą i kompozytorem Reynaldo Hahnem; w 1903 r. zmarł jego ojciec, a dwa lata później – ukochana matka, co było ciosem dla pisarza; po śmierci rodziców otrzymał ogromny spadek; ostatnie lata życia spędził w domu, śpiąc w dzień i pracując nocą nad powieścią; największym dziełem jest W poszukiwaniu straconego czasu pisane przez 13 lat i ukończone na krótko przed śmiercią

(1889–1965); powieściopisarka, tłumaczka, dramatopisarka; pochodziła ze zubożałej rodziny szlacheckiej o tradycjach patriotycznych (była córką powstańca styczniowego); uczyła się na pensji w Kaliszu; w latach 1907–1914 studiowała w Szwajcarii i Belgii nauki przyrodnicze, ekonomię i socjologię; w czasie studiów związała się z nurtami niepodległościowymi i socjalistycznymi; w 1911 r. wyszła za mąż za zaprzyjaźnionego z Piłsudskim Mariana Dąbrowskiego; po śmierci męża związała się ze Stanisławem Stempowskim; pracowała w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych; w czasie okupacji niemieckiej przebywała w Warszawie – w 1944 r. trafiła do obozu w Pruszkowie, a jej mieszkanie zostało zdewastowane; później mieszkała w Warszawie, a pod koniec życia w Komorowie; popierała homoseksualizm, tolerancję, ruch spółdzielczy, różnorodność społeczną; po 1956 r. znalazła się wśród twórców przeciwnych władzy; początkowo uprawiała publicystykę, później – literaturę piękną; najwybitniejszą jej powieścią są czterotomowe Noce i dnie

(1891–1945); poetka i dramatopisarka; pochodziła z rodziny artystycznej (była córką malarza Wojciecha Kossaka, jej brat Jerzy również był malarzem, a siostra Magdalena pisała teksty satyryczne jako Magdalena Samozwaniec); uczyła się w domu; trzykrotnie wychodziła za mąż (dwa pierwsze małżeństwa, z Władysławem Bzowskim i Janem Pawlikowskim, zostały unieważnione); w międzywojniu dużo podróżowała (Włochy, Turcja, Afryka, Francja); we wrześniu 1939 r. po wystawieniu antyhitlerowskiej sztuki Baba-Dziwo wyjechała do Francji, a następnie do Anglii; zmarła po chorobie nowotworowej; w swoich licznych sztukach teatralnych (do 1939 r. napisała ich 15, większość to komedie) nie bała się poruszać kwestii aborcji, związków pozamałżeńskich; jej poezja jest bardzo kobieca – wiele utworów o tematyce miłosnej, erotycznej

(1891–1940); rosyjski lekarz, pisarz, dramaturg; urodził się w rodzinie wielodzietnej, która mimo trudności finansowych dbała o aspekt kulturalny wychowania; w latach 1909–1916 studiował medycynę; w 1916 r. został zmobilizowany do wojska – udał się do miejscowości Nikolskoje, gdzie prowadził wraz z żoną szpital; przerzucany do różnych miejsc i oddziałów wojskowych, trafił na Kaukaz, gdzie postanowił zrezygnować z praktyki lekarskiej na rzecz pisarstwa; od 1921 r. mieszkał w Moskwie; pracował m.in. jako reporter, kronikarz, urzędnik; zaczął publikować pierwsze prozatorskie teksty (Notatki na mankietach, Zapiski młodego lekarza); nawiązał stałą współpracę z różnymi czasopismami; był inwigilowany przez stalinowskie służby; za zgodą Stalina dostał pracę w Teatrze Artystycznym; chciał napisać sztukę o rewolucyjnej działalności Stalina na Kaukazie, ale został zawrócony w trakcie podróży w te rejony, gdyż obawiano się, że będzie zbyt dociekliwy; w 1939 r. pojawiły się symptomy zwiastujące u pisarza chorobę, na którą zmarł jego ojciec; do jego najważniejszych dzieł należy powieść Mistrz i Małgorzata

Powieść Michaiła Bułhakowa opublikowana po raz pierwszy w wersji ocenzurowanej w 1966 r. Akcja rozgrywa się na wielu płaszczyznach. Wątek miłości Małgorzaty Nikołajewny i mistrza (artysty prześladowanego przez władze), który napisał powieść o Poncjuszu Piłacie (i zniszczył rękopis), przeplata się z wątkiem szatana (Wolanda) w Moskwie. Do tego dochodzi jeszcze wątek moralny o grzechu i odkupieniu win (opowieść o Jeszui i Poncjuszu Piłacie, która jednocześnie rozgrywa się i jest tematem książki mistrza). W powieści  można też doszukać się aluzji autobiograficznych, np. spalenie rękopisu, zmagania z redaktorem i recenzentem.

poezja, w której strona graficzna wiersza nawiązuje do jego treści; słowa są ułożone w taki sposób, że tworzą określone kształty

odmiana powieści; w utworze są fragmenty luźno związane z fabułą, mające charakter eseistycznych rozważań – narrator porzuca bohaterów, akcję, a zaczyna analizować jakieś zagadnienie

odmiana powieści; głównym tematem są przeżycia bohatera, jego wrażenia, emocje, doznania, relacje z innymi

odmiana powieści; głównym tematem są kwestie kształtowania się władzy i tworzenia społeczeństwa

Powieść Franza Kafki. Główny bohater, Józef K., budzi się pewnego dnia, a do jego mieszkania przychodzą urzędnicy mający go aresztować. Oznajmiają zaskoczonemu bohaterowi, że został mu wytoczony proces. Samo aresztowanie też jest dziwne, bo Józef w zasadzie pozostaje wolny, musi być jedynie do dyspozycji sądu. Próbuje wyjaśnić swoją sytuację, ale wikła się tylko w absurdalne zdarzenia, rozmowy i trafia w dziwne miejsca. Ostatecznie zostaje na nim wykonana kara śmierci.

typ utworu epickiego łączący w sobie fantastykę z groteską

(1885–1939); polski pisarz, malarz, filozof, dramaturg; syn Stanisława Witkiewicza (malarza i pisarza); z powodu choroby ojca rodzina przeniosła się do Zakopanego; maturę zdał eksternistycznie i wbrew woli ojca wstąpił na krakowską ASP (udzielał się w grupach artystycznych, podróżował m.in. do Paryża, romansował z aktorką Ireną Solską); po studiach zamieszkał w Zakopanem; w 1914 r. jego narzeczona Jadwiga Janczewska popełniła samobójstwo – obwiniano o to Witkacego; wraz z Bronisławem Malinowskim, jednym z nielicznych przyjaciół, którzy się od niego nie odwrócili, wyruszył na wyprawę naukową na Nową Gwineę – pogrążony w depresji, odłączył się od towarzyszy i wrócił do Europy w chwili, kiedy rozpoczęła się I wojna światowa (Witkacy uważał, że dzięki Rosji Polska odzyska niepodległość, więc zaciągnął się do armii Imperium Rosyjskiego); został ranny, a w 1917 r. zwolniony ze służby; był świadkiem rewolucji październikowej w Rosji; w 1918 r. wrócił do Polski; zaczął intensywnie tworzyć i pisać; stał się członkiem grupy Formistów; bywał popularną postacią w artystycznym świecie, choć uznawano go też za zbytniego ekscentryka; w 1923 r. ożenił się z Jadwigą Unrug, ale związek był bardzo burzliwy, choć przyjacielski (wieloletnia korespondencja małżonków mieszkających osobno); w 1925 r. zajął się działalnością portretową pod szyldem Firma Portretowa „S.I. Witkiewicz” (można było zamówić portret za z góry określoną kwotę); pod koniec lat 20. zajął się filozofią i krytyką literacką; po wybuchu II wojny światowej zgłosił się do wojska, ale ze względu na zdrowie i wiek nie został przyjęty do armii; po informacji o ataku Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939 r. popełnił samobójstwo; artysta żył i tworzył w atmosferze skandalu – eksperymentował z narkotykami, uważano, że jego samobójstwo to mistyfikacja; stworzył teorię Czystej Formy; jest autorem sztuk teatralnych (np. Szewcy) i powieści (np. Pożegnanie jesieni, Nienasycenie), pism filozoficznych, obrazów olejnych, portretów, grafik

(1895–1959); pochodził z wielodzietnej  zamożnej rodziny chłopskiej; po maturze znalazł się w Rosji, gdzie był świadkiem rewolucji 1917 r., co wpłynęło na jego poglądy; do Polski wrócił w 1918 r. i podjął studia na UJ; z Brunonem Jasieńskim i Tytusem Czyżewskim założył Klub Futurystów „Katarynka”; uczestniczył w wydarzeniach artystycznych futurystów na terenie całego kraju; po ukończeniu UJ w 1922 r. opuścił Kraków; do wybuchu II wojny światowej był nauczycielem w gimnazjach; publikował m.in. w „Kurierze Warszawskim”; otrzymywał liczne nagrody; często poruszał tematykę chłopską; w latach 30. ściśle współpracował ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” (był autorem słów hymnu organizacji); po wybuchu II wojny światowej został powołany do wojska – na Węgrzech trafił do niewoli, uciekł do Jugosławii i przedostał się do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, z którą znalazł się w Egipcie i Palestynie; działał w wojskowym teatrze; w 1941 r. został urlopowany, aby pokierować redakcją „Gazety Polskiej” w Jerozolimie; w 1942 r. wyjechał do Londynu i pracował dla rządu emigracyjnego; pracował też w rozgłośni tajnej polskiej radiostacji „Świt”, a po wojnie współpracował z Radiem Wolna Europa; chory wrócił do Polski w 1957 r., a w niecałe dwa lata później zmarł; oprócz utworów futurystycznych, prozatorskich i publicystycznych tworzył poezję dla dzieci

[pajper] (1891–1969); poeta, eseista, autor prozy; studiował na wydziałach filozoficznym i prawniczym UJ; był słuchaczem wykładów Bergsona w Paryżu; kilka lat spędził w Hiszpanii; po powrocie do Polski założył w 1921 r. czasopismo „Zwrotnica”, wokół którego skupili się twórcy Awangardy Krakowskiej; szkice ze swoim programem poetyckim opublikował w 1925 r. (Nowe usta) i w 1930 r. (Tędy); uważał, że pisanie to praca rzemieślnicza – zaplanowana, wykonywana metodycznie; wymyślił hasło awangardy 3 × M (miasto, masa, maszyna); sądził, że nowa poezja powinna odejść od tradycji, ale ma posługiwać się trudnym, skondensowanym językiem, skrótem myślowym (za te poglądy był określany w środowisku awangardy mianem jej papieża); po wybuchu II wojny światowej przebywał we Lwowie, gdzie wraz z innymi twórcami został aresztowany przez NKWD; po zwolnieniu w 1941 r. związał się z komunistycznym Związkiem Patriotów Polskich; w 1944 r. wrócił do Polski; w 1957 r. choroba psychiczna sprawiła, że wycofał się z życia literackiego

(1875–1955); niemiecki pisarz i eseista; laureat Literackiej Nagrody Nobla w 1929 r. za Czarodziejską górę; po śmierci ojca w 1891 r. zamieszkał w Monachium, gdzie przebywał do 1933 r.; przez pewien czas pracował w firmie rachunkowej, ale coraz bardziej pociągało go pisarstwo; w 1898 r. opublikował pierwszą nowelę Mały pan Friedemann, w której był widoczny wpływ filozofii Schopenhauera i Nietzschego oraz muzyki Wagnera; w wieku 25 lat napisał swoją pierwszą powieść Buddenbrookowie, dzięki której zyskał rozgłos; w 1905 r. ożenił się z Katią Pringsheim (mieli sześcioro dzieci – dwóch synów popełniło samobójstwo); szczęśliwe i ustatkowane mieszczańskie życie było pozorne – pisarz nie ujawnił swojej biseksualnej orientacji; wiele swoich doświadczeń i obserwacji przenosił na bohaterów swoich utworów; w czasie I wojny światowej poparł imperialistyczne dążenia niemieckiego władcy, choć później zmienił zdanie; aktywnie sprzeciwiał się nazizmowi, co przyczyniło się do jego emigracji – początkowo w Szwajcarii, później w USA; w swojej twórczości inspirował się Goethem, Biblią, różnymi poglądami filozoficznymi

[tristą cara] właśc. Samuel Rosenstock; (1896–1963); francuski poeta; inicjator dadaizmu – ruchu będącego odpowiedzią na bezsens wojny, posługującego się improwizacją, łamaniem struktur językowych; był autorem pierwszych tekstów dadaistycznych, w tym Siedmiu manifestów dada z 1924 r.; interesował się polityką, był zwolennikiem marksizmu; brał udział w hiszpańskiej wojnie domowej; w czasie II wojny światowej był czynnym członkiem francuskiego ruchu oporu; w późniejszej twórczości zwracał się ku surrealizmowi i egzystencjalizmowi

Powieść Jamesa Joyce’a. Pisarz, odwołując się na poły ironicznie do eposu Homera Odyseja, przedstawił jeden dzień z życia bohatera, współczesnego Odyseusza (Leopolda Blooma) – pozornie będącego przeciwieństwem mitycznego herosa. Przez groteskową i chwilami komiczną fabułę prześwieca jednak pełna powagi refleksja nad tragizmem kondycji ludzkiej. W Ulissesie autor zastosował technikę strumienia świadomości, czyli monolog wewnętrzny oparty na luźnych skojarzeniach oraz imitujący swobodny przepływ myśli.

(1904–1969); powieściopisarz, dramaturg, nowelista; studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim; przez około rok przebywał w Paryżu, a po powrocie rozpoczął aplikację sędziowską, ale ją porzucił; pierwsze próby literackie podejmował w latach 20.; debiutował Pamiętnikiem z okresu dojrzewania; publikował w prasie, uczestniczył w spotkaniach literackich; rozgłos przyniosło mu opublikowanie w 1937 r. Ferdydurke; przed wybuchem II wojny światowej brał udział w dziewiczym rejsie statku MS Chrobry do Ameryki; wojnę spędził w Buenos Aires w Argentynie, gdzie pozostał do 1963 r.; na emigracji wydał przetłumaczone na hiszpański m.in. Ferdydurke i Ślub, ale nie zyskał rozgłosu; w latach 1947–1955 pracował w argentyńskiej filii Banku Pekao; w 1950 r. nawiązał korespondencję z Jerzym Giedroyciem – organizatorem życia kulturalnego na obczyźnie – i zaczął publikować w paryskiej „Kulturze” oraz w ramach Instytutu Literackiego w Paryżu; w 1956 r. ukazały się w Polsce 4 jego książki, ale już po 1958 r. był objęty zakazem publikacji w kraju; wrócił do Europy w 1963 r. dzięki stypendium Fundacji Forda; w 1964 r. poznał swoją przyszłą żonę Ritę – zamieszkali w Vence koło Nicei; pisarz nigdy nie wrócił do Polski; był kilkakrotnie nominowany do Literackiej Nagrody Nobla; do połowy lat 80. był mało znany w Polsce (nie chciał być publikowany w kraju, dopóki nie zostaną tam wydane w całości jego Dzienniki – wspominał w nich m.in. nagonkę polskich władz w związku z jego powrotem do Europy); propagatorem jego twórczości w Europie Zachodniej był Konstanty Jeleński; Gombrowicz jest jednym z najwybitniejszych pisarzy XX w.; podejmował kwestie psychologii człowieka, jego uwikłania w relacje z innymi, stosunek do kultury; mistrzowsko posługiwał się groteską i paradoksem

(1897–1962); poeta, tłumacz; pochodził z rodziny szlacheckiej o tradycjach patriotycznych; uczył się w gimnazjum założonym po strajku szkolnym (językiem wykładowym był język polski) – już wtedy działał w organizacjach niepodległościowych (przyjął pseudonim „Orlik”); jako 17-latek wstąpił do Legionów Polskich Piłsudskiego; po maturze rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim; działał w Polskiej Organizacji Wojskowej; po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zradykalizował swoje poglądy (socjalizm) i zbliżył się do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski; po wybuchu II wojny opublikował wiersz wzywający do walki – Bagnet na broń; wstąpił ochotniczo do wojska, ale zanim zaczęły się walki, ZSRR dokonało agresji na Polskę, z czym poeta nie mógł się pogodzić; był też przekonany, że dzięki publikowaniu swoich wierszy przypomni Sowietom sprawę polską, ale cenzura nie dopuściła do druku jego utworów patriotycznych; w 1940 r. został wraz z innymi literatami aresztowany przez NKWD – odmówił współpracy; zwolniony na mocy amnestii w 1941 r.; wstąpił do armii gen. Andersa, a w 1945 r. wrócił do Polski; w czasie powojennym tworzył poezję polityczno-propagandową, co bywa odbierane jako sprzyjanie komunistycznym władzom, a także lirykę osobistą (m.in. cykl wierszy po śmierci córki); jego twórczość jest silnie związana z przekonaniami – pisał utwory rewolucyjne, patriotyczne, żołnierskie; łączył styl potoczny z patosem, wpływy romantyczne z nowoczesnością

Siedmiotomowa powieść Marcela Prousta. Historia jest opowiedziana w taki sposób, jakby była opowieścią autobiograficzną, której narrator (40-letni Marcel) poszukuje alegorycznej prawdy. Wspomnienia przeszłości uruchamia wrażenie związane ze zjedzeniem ciastka (magdalenki) zanurzonego w herbacie. Narrator cofa się do dzieciństwa, a kończy na opisie wieku dojrzałego. Oprócz swoich losów przedstawia też dzieje innych postaci. W powieści zostały rozbudowane elementy samoanalizy. Narrator pod koniec dochodzi do wniosku, że napisze powieść o swoim życiu, aby zatrzymać utracony czas, i cofa w ten sposób czytelnika do początku utworu.

(1884–1954); pisarka, publicystka, posłanka, działaczka Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce; ukończyła prywatną pensję i tajny Uniwersytet Latający; debiutowała jako 14-latka wierszem Pamiętam, a jej debiut prozatorski przypadł na rok 1904 (powieść Lodowe pola); mieszkała m.in. w Wołominie, Kielcach, Krakowie, Grodnie; w okresie międzywojennym pracowała w Biurze Propagandy Zagranicznej Prezydium Rady Ministrów; po powrocie do Warszawy prowadziła salon literacki, podróżowała po Europie; w czasie okupacji niemieckiej prowadziła z siostrą sklep z tytoniem; przez wiele lat była wiceprezeską polskiego oddziału PEN Clubu; działała w zarządzie Związku Literatów Polskich; w 1949 r. została członkinią Ogólnopolskiego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina; na podstawie doświadczeń związanych z pracami nad badaniem zbrodni niemieckich napisała Medaliony; zmarła z powodu wylewu i została pochowana z państwowymi honorami; w swoich utworach poruszała kwestie psychiki człowieka, moralności; za powieść Granica otrzymała Państwową Nagrodę Literacką w 1935 r.