Gramatyka, czyli fonetyka, fleksja, składnia, słowotwórstwo

powtórzenie zadań o tej samej lub podobnej budowie

uroczysty zwrot do adresata (osoby, bóstwa, pojęcia, przedmiotu)

wypowiedzenie, w którym są co najmniej dwa wypowiedzenia składowe (mogą to być zdania lub równoważniki zdań)

celowe naśladowanie w wypowiedzi stylu innego utworu

wypowiedzenie, w którym jedno ze zdań składowych (podrzędne) rozwija lub zastępuje pewien element drugiego ze zdań (nadrzędnego); zdanie podrzędne nie może istnieć niezależnie; ze względu na zastępowaną część zdania nadrzędnego wśród zdań podrzędnych można wyróżnić: podmiotowe (Było jasne (co?), że nikt niczego nie zrozumiał), orzecznikowe (Julia jest taka (jaka jest?), że wszyscy ją uwielbiamy), dopełnieniowe (Kupiła krem zachęcona tym (czym?), że ładnie pachnie), przydawkowe (To jest sposób (jaki?), jaki stosujemy od dawna), okolicznikowe (Pojadę tam (gdzie?), gdzie zawsze chciałam)

wypowiedzenie, które nie zawiera orzeczenia; szczególną odmianą tego typu wypowiedzenia jest imiesłowowy równoważnik zdania, który zawiera imiesłów przysłówkowy, np. Szli, omijając powalone kłody; Kupiwszy bilety, udali się do sali kinowej

nazywa czynności lub stany; odmienia się przez osoby, liczby, czasy, rodzaje i tryby; czasownik ma aspekt dokonany (np. wyrosnąć) lub aspekt niedokonany (np. rosnąć); może występować w stronie czynnej (np. Tomek remontuje pokój) albo w stronie biernej (np. Pokój jest remontowany przez Tomka); ma formę osobową (np. szedł) lub formę nieosobową (np. iść, idąc)

dodatkowe określenie w zdaniu pojedynczym; odpowiada na pytania przypadków poza mianownikiem i wołaczem; najczęściej jest wyrażone rzeczownikiem, zaimkiem, wyrażeniem przyimkowym

cząstka, którą dodaje się do podstawy słowotwórczej, aby utworzyć wyraz pochodny; ze względu na miejsce, które zajmuje formant w stosunku do podstawy słowotwórczej, wyróżniamy formanty: przedrostek (przed podstawą, np. od-czytać), przyrostek (po podstawie, np. pies-ek), wrostek (między dwiema podstawami, np. gwiazd-o-zbiór), formant zerowy (odcina się część podstawy, np. napis od napisać)

są to nieosobowe (nie można wskazać sprawcy czynności) i nieodmienne formy czasownika, np. zrobiono, przygotowano, dostarczono, umyto, wykryto

najmniejszy, pojedynczy dźwięk mowy, który można usłyszeć w wymawianym wyrazie; głoski dzielą się na samogłoski i spółgłoski, głoski miękkie i twarde; głoski ustne i nosowe; głoski dźwięczne i bezdźwięczne

jedna z nieosobowych form czasownika (została utworzona od czasownika, chociaż przypomina przymiotnik, bo odpowiada na pytania: jaki?, jaka?, jacy?); nazywa właściwości osób, zjawisk, przedmiotów, które są efektem czyjegoś działania; odmienia się jak przymiotnik, czyli przez przypadki, liczby i rodzaje; są imiesłowy czynne (końcówka -ący) oraz bierne (końcówka -ny, -ony-, -ta)

jedna z nieosobowych i nieodmiennych form czasownika (została utworzona od czasownika, chociaż przypomina przysłówek); w zdaniu złożonym służy pokazaniu relacji czasowych pomiędzy czynnościami opisanymi w zdaniach składowych:

• imiesłów uprzedni z końcówką -wszy, -łszy informuje, że wyrażona nim czynność była wcześniejsza niż czynność w kolejnym zdaniu składowym;

• imiesłów współczesny z końcówką -ąc informuje, że czynność wyrażona imiesłowem odbywała się w tym samym czasie, co czynność wyrażona czasownikiem w formie osobowej

przestawienie w wypowiedzeniu wyrazów w nietypowej kolejności

część wyrazu, która się zmienia wraz z jego odmianą

odmienna część mowy; nazywa liczbę lub określa kolejność osób, zwierząt, przedmiotów itp.; odpowiada na pytania: ile?, który z kolei?; odmienia się przez przypadki, liczby (tylko liczebniki porządkowe), rodzaje (tylko liczebniki główne i porządkowe)

formy czasownika, w których nie można wskazać, która osoba wykonuje czynność; są wśród nich formy odmienne (imiesłowy przymiotnikowe) i nieodmienne (bezokoliczniki, wyrazy zakończone na -no, -to, imiesłowy przysłówkowe)

wyraz w zdaniu określający czynność lub stan, któremu ktoś lub coś podlega; odpowiada na pytania: co robi?, co się z nim dzieje?, w jakim jest stanie?; najczęściej jest wyrażone czasownikiem

nieodmienna część mowy; modyfikuje znaczenie wyrazu lub wypowiedzi, np. no, -że, chyba, tylko

część zdania, która oznacza wykonawcę czynności; odpowiada na pytania: kto?, co?, kogo?, czego?; najczęściej jest wyrażony rzeczownikiem

część wyrazu podstawowego, która wchodzi do wyrazu pochodnego; zwykle to wyraz podstawowy bez końcówki fleksyjnej, np. dom-

dodatkowe określenie w zdaniu pojedynczym; odpowiada na pytania: jaki?, który?, czyj?, ile?, czego?, z czego?; najczęściej jest wyrażona przymiotnikiem, rzeczownikiem, liczebnikiem, zaimkiem, wyrażeniem przyimkowym, imiesłowem przymiotnym

nieodmienna część mowy; wskazuje na relacje przestrzenne (np. nad morzem, pod stołem, obok drzewa), czasowe (za godzinę, po minucie), przyczynowe (przez ciebie, z radości)

odmienna część mowy; nazywa cechy osób, zwierząt, przedmiotów itp.; odpowiada na pytania: jaki?, który?, czyj?; odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje (w lp. męski, żeński, nijaki, w lm. – męskoosobowy i niemęskoosobowy); może się stopniować, np. ładna, ładniejsza, najładniejsza

nieodmienna część mowy; odpowiada na pytania: jak?, gdzie?, kiedy?, jak bardzo?, np. wesoło, późno, daleko; choć się nie odmieniają, to przysłówki pochodzące od przymiotników się stopniują, np. ładnie, ładniej, najładniej

odmienna część mowy; nazywa osoby, zwierzęta, rzeczy, pojęcia itp., np. malarz, ryś, lampa, myślenie; ma określony rodzaj i odmienia się przez przypadki i liczby

nieodmienna część mowy; łączy wyrazy w zdaniu lub zdania składowe w zdaniu złożonym, np. i, albo, oraz, a

część wyrazu niezmieniająca się w trakcie odmiany

część wspólna wyrazu pochodnego i podstawy słowotwórczej, np. w wyrazie pochodnym leśnik tematem jest leś-, a podstawą – las; w temacie mogą zachodzić wymiany niektórych głosek na inne, czyli tzw. oboczności

zjawisko, kiedy znajdujące się w wyrazie obok siebie głoski upodabniają się do siebie pod względem dźwięczności, aby łatwiej dało się wymówić wyraz; mogą to być ubezdźwięcznienia (kiedy głoska dźwięczna traci swoją dźwięczność i jest wymawiana podobnie jak bezdźwięczna sąsiadka, np. mówimy [łafka], choć piszemy ławka) lub udźwięcznienia (kiedy głoska bezdźwięczna pod wpływem dźwięcznej sąsiadki jest wymawiana dźwięcznie, np. mówimy [proźba], ale piszemy prośba)

pominięcie w wymowie jednej z głosek tworzących trudną do wymówienia grupę, np. mówimy [garka], choć piszemy garnka

nieodmienna część mowy; służy wyrażaniu emocji, oddaniu dźwięku, np. brr, wrr, hej, och

grupa wyrazów powiązanych ze sobą gramatycznie i znaczeniowo, przekazująca informację

wyraz utworzony od wyrazu podstawowego

wyraz, od którego tworzy się kolejny wyraz

odmienna część mowy (WYJĄTEK! zaimek przysłowny jest nieodmienny); zastępuje różne części mowy: rzeczownik (np. ja, wy, oni), przymiotnik (np. mój, wasz), liczebnik (np. tyle, wszystko), przysłówek (np. jakoś, wtedy, nigdzie); odmienia się jak część mowy, którą zastępuje

obowiązkowo zawiera orzeczenie i podmiot, może także zawierać dodatkowe określenia jak: przydawka, dopełnienie, okolicznik

wypowiedzenie, w którym zdania składowe mogą istnieć niezależnie; mogą być połączone spójnikami lub bezspójnikowo; wśród zdań współrzędnie złożonych można wyróżnić zdania: łączne (Zjadłam lody i wypiłam kawę), rozłączne (Zjem lody lub wypiję kawę), przeciwstawne (Zjem lody, ale nie wypiję kawy), wynikowe (Zjadłam lody, więc nie mam już miejsca na kawę) i włączne (Zjadłam lody, czyli produkt mrożony złożony przede wszystkim z mleka i cukru)

zdanie, w którym nie ma podmiotu ani nie można określić podmiotu na podstawie orzeczenia, np. Zagrzmiało, Było zimno

dodatkowe określenie w zdaniu pojedynczym; odpowiada na pytania: jak?, gdzie?, kiedy?, skąd?, dokąd?, w jakim celu?, z jakiej przyczyny?, pod jakim warunkiem?, mimo czego?, w jakim stopniu?, w jakiej mierze?; najczęściej jest wyrażony przysłówkiem, rzeczownikiem, wyrażeniem przyimkowym

wypowiedzenie, które składa się co najmniej z trzech zdań składowych, np. Kamil posprzątał pokój, odrobił lekcje i wyszedł z psem.